________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३ सू. ३३ क्षेत्रानुसारेण द्वीन्द्रियाद्यल्पबहुत्वम्
३१५
सर्वस्तोकातुरिन्द्रिया जीवाः पर्याप्तकाः ऊर्ध्वलोके, ऊर्ध्वलोकतिर्यग्लोके असंख्येयगुणाः, त्रैलोक्ये असंख्येयगुणाः, अधोलोकतिर्यग्लोके असंख्येयगुणाः, अधोलोके संख्येयगुणाः, तिर्यग्लोके संख्येयगुणाः ।। सू० ३३ ॥
टीका - अथ द्वीन्द्रियादीनामल्पबहुत्ववक्तव्यतां प्ररूपयितुमाह- 'खेत्ताणुबारणं' क्षेत्रानुपातेन क्षेत्रानुसारेण प्ररूप्यमाणा 'सच्वत्थोवा बेइंदिया उडलोए' सर्वस्तोका :- सर्वेभ्योऽल्पाः, द्वीन्द्रियाः ऊर्ध्वलोके तत्प्रतरवर्तिनो भवन्ति तेषामूर्ध्वलोकस्यैकदेशे मेरुशिखरस्य वाप्यादौ शङ्खादि सद्भावात्, सर्वस्तोकत्वं बोध्यम्,
-
(खेत्ताणुवाएणं) क्षेत्र की अपेक्षा (सव्यत्थोवा चउरिंदिया जीवा पज्जन्तगा उड्ढलोए) सब से कम चौइन्द्रिय पर्याप्त जीव ऊर्ध्वलोक में हैं (उड्ढलो पतिरियलोए असंखेज्जगुणा ) ऊर्ध्वलोक तिर्यग्लोक में असंख्यातगुणा हैं ( तेलोक्के असंखेज्जगुणा) त्रैलोक्य में असंख्यातगुणा हैं (अहोलोयतिरियलोए असंखेज्जगुणा ) अघोलोक - तिर्यग्लोक में असंख्यातगुणा हैं (अहोलोए संखेज्जगुणा ) अधोलोक में संख्यातगुणा हैं ( तिरियलोए संखेज्जगुणा ) तिर्यग्लोक में संख्यातगुणा हैं ॥ ३३॥ अब द्वीन्द्रिय और चौइन्द्रिय जीवों के अल्प बहुत्व की प्ररूपणा करने के लिए कहते हैं ।
टीकार्थ- क्षेत्र के अनुसार प्ररूपणा करने पर सब से कम दीन्द्रिय जीव ऊर्ध्वलोक में हैं क्यों कि ऊर्ध्वलोक के एक भाग- मेरुशिखर की चावडी आदि में ही शंख आदि पाये जाते हैं। उनकी अपेक्षा ऊर्ध्व
(खेत्ताणुवाएणं) क्षेत्रनी अपेक्षा (सव्वत्थोवा चउरिंदिया जीवा पज्जत्तगा उद्दढलोए) सौथी भोछा यौद्रिय व पर्यास व सोभां छे. ( उड्ढलोय तिरियलोए अस खेज्जगुणा ) ઉ લાક–તિય કલાકમાં અસંખ્યાત ગણા છે. (तेलोक्के असंखिज्जगुणा) त्रैलोउयमां असं ध्यात गए छे. (अहोलोयतिरिय - लोए असं खिज्जगुणा ) अधोलो - तिर्योउभा असण्यात गए। छे. (अहोलोए सखिज्जगुणा ) घोसोभां संख्यातगा छे. (तिरियलोए संखेज्जगुणा ) तिर्थ . લાકમાં સંખ્યાત ગણા છે. ॥ ૩૨ !
ટીકા-હવે સૂત્રકાર દ્વીન્દ્રિય—ત્રીન્દ્રિય-અને ચૌઇન્દ્રિય જીવાના અલ્પ બહુત્વની પ્રરૂપણા કરવા માટે કહે છે,
ક્ષેત્રના અનુસાર પ્રરૂપણા કરવાથી સૌથી ઓછા દ્વીન્દ્રિય-એ ઇન્દ્રિયવાળા ઉલાકમાં છે. કેમકે-ઉર્ધ્વ લેાકના એક ભાગ રૂપ મેરૂ શિખરની વાવડી વિગરેમાં જ શ'ખ વિગેરે મળી શકે છે. તેના કરતાં ઉર્ધ્વલેાક–તિય કલાક નામના એ પ્રતામાં અસખ્યાત ગણા છે, કેમકે જે જીવ તિય કલાકમાંથી લાકમાં
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨