________________
२९४
प्रज्ञापनासूत्रे बहवः पूर्वोक्त प्रतरद्वयसंस्पर्शिनो भवन्ति, तेभ्योऽपि 'तिरियलोए असंखेज्जगुणा' तिर्यग्लोके-तिर्यग्लोकप्रतरवर्तिनो भवनपतयोऽसंख्येयगुणा भवन्ति, तीर्थङ्कराणां समवसरणादौ वन्दनार्य, रमणीयद्वीपेषु क्रीडार्थ तेषामागमनसंभवात्, आगतानाश्च चिरकालमप्यवस्थानसद्भावात, तेभ्योऽपि 'अहोलोए असंखेज्जगुणा' अधोलोके-अधोलोकमतरवर्तिनो भवनपतयोऽसंख्येयगुणा भवन्ति, भवनपतीनाम् अधोलोकस्य स्वस्थानत्वेनासंख्येयगुणत्वसंभवात, ____ अथ भवनपति देवीनामल्पबहुत्वं प्रतिपादयति-'खेत्ताणुवाएणं' क्षेत्रातुपातेन -क्षेत्रानुसारेण 'सव्वत्थोवाओ भवणवासिणीओ देवीओ उडलोए' सर्वस्तोकाःसर्वाभ्योऽल्पाः भवनवासिन्यो देव्यः उप्रलोके-ऊलोकप्रतरवर्तिन्यो भवन्ति भवनपतिविषयकपूर्वोक्तयुक्तेः, ताभ्यः-'उड्लोयतिरियलोए असंखेज्जगुणा' कषाय समुद्घात की प्राप्ति के कारण बहुत-से भवनपति पूर्वोक्त दोनों प्रतरों का स्पर्श करते हैं । उनकी अपेक्षा तिर्थ ग्लोक में भवनपति असंख्यातगुणा हैं, क्योंकि वे तीर्थकरों के समवसरण में उनकी वन्दना के लिए तथा रमणीय द्वीपों में क्रीडा करने के लिए जाते हैं और जब वहां पहुंचते हैं तो चिरकाल तक ठहरते भी हैं। उनकी अपेक्षा भी अधोलोक में असंख्यातगुणा हैं । अधोलोक भवनपतियों का स्वस्थान है अतएव उनका वहां असंख्यातपणा होना संभव ही है।
भवनपति देवियों का अल्पबहुत्व-क्षेत्र की अपेक्षा सब से कम भवनवासिनी देवियां ऊर्ध्वलोक में अर्थात् अव॑लोकप्रतर में हैं । इस का कारण पहले भवनपति देवों के प्रकरण में बतलाया जा चुका है। उन की अपेक्षा ऊर्ध्वलोक-तिर्यग्लोक नामक प्रतरों में संख्यातगुणी પ્રાપ્તિના કારણે ઘણા ભવનપતિ પૂર્વોક્ત બને પ્રતને સ્પર્શ કરે છે. તેના કરતાં પણ તિર્યશ્લોકમાં ભવનપતિ અસંખ્યાત ગણા છે, કેમકે તેઓ તીર્થ કરેના સમવસરણમાં તેઓને વંદના કરવા માટે તથા રમણીય દ્વીપમાં કીડા કરવા માટે જાય છે. અને જ્યારે તેઓ ત્યાં પહોંચે છે. તે લાંબા સમય પર્યન્ત ત્યાં રહે પણ છે. તેમની અપેક્ષાથી પણ અધલેકમાં અસંખ્યાતગણ છે. અલેક ભવનપતિનું સ્વાસ્થાન છે તેથી જ તેઓનું ત્યાં અસંખ્યાતપણું હોવું સંભવિત છે.
ભવનપતિ દેવિયોનું અ૫ બહુપણુ ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ સૌથી ઓછું છે. ભવનવાસીની દેવિ ઊર્વકમાં અર્થાત્ ઉદ્ઘલેક પ્રતરમાં છે. તેનું કારણ પહેલાં ભવનપતિ દેના પ્રકરણમાં બતાવવામાં આવી ગયેલ છે. તેના કરતાં ઊલેક તિર્યશ્લેક નામના પ્રતોમાં અસંખ્યાત ગણી દેવી છે. તેના
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
