________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद् ३ सू ३० क्षेत्रानुसारेण नैरयिकाद्यल्पबहुत्वम् २७७
अथ मनुष्यगतिविषयमधिकृत्याल्पबहुत्वमाह-खेत्ताणुवाएणं' क्षेत्रानुपातेनक्षेत्रानुसारेण प्ररूप्यमाणाः 'सव्वत्थोवा मणुस्सा तेलोक्के सर्वस्तोका:-सर्वेभ्योऽल्पाः, मनुष्याः त्रैलोक्ये-लोकत्रयवर्तिनो भवन्ति, ऊर्ध्वलोकादधोलौकिकग्रामेषु समुत्पद्यमानानाँ मारणान्तिकसमुद्घा तेन समवहतानां मध्ये केचित् समुद्घातवशाद बहिनिर्गतैः स्वात्मप्रदेशस्त्रीनपि लोकान् स्पृशन्ति, अन्ये च केचिद् वैक्रियसमुद्घातम् आहारकसमुद्घातं वा प्राप्ताः सन्तस्तथाविधप्रयत्नविशेषाद्रतरमाधोविक्षिप्तात्मप्रदेशाः, केवलिसमुद्घातगताश्च केचित्त्रीनपि लोकान् संस्पृशन्ति स्तोकाश्च ते भवन्ति इति सर्वस्तोकत्वं तेषां भवति, तेभ्योऽपि-उड़्ढलोय तिरियलोए असंखेज्जगुणा' ऊर्ध्वलोकतिर्यग्लोके-ऊर्बलोकतिर्यग्लोक संस्पर्शिनो क्षेत्र भी संख्यातगुणा अधिक है । अधोलोक की अपेक्षा तिर्यक्लोक में तिर्यचस्त्रियां संख्यातगुणी अधिक हैं। __ मनुष्यगति का अल्पबहुत्व-क्षेत्र की अपेक्षा से प्ररूपणा की जाय तो तीनों लोकों में वर्तमान मनुष्य सब से कम हैं। ऊर्चलोक से अधोलौकिक ग्रामों में उत्पन्न होते हुए और मारणान्तिक समुद्घात करने वालों में से कोई-कोई समुद्घात के कारण बाहर निकाले हुए अपने आत्मप्रदेशों से तीनों लोकों का स्पर्श करते हैं। कोई-कोई वैक्रिय या आहारक समुद्घात को प्राप्त होकर विशेष प्रयत्न के द्वारा बहुत दूर तक ऊपर और नीचे अपने आत्मप्रदेशों को फैलाते हैं और केवलि समुद्घात को प्राप्त कोई-कोई तीनों लोकों को स्पर्श करते हैं। ऐसे मनुष्य थोडे ही होते हैं, अतएव उन्हें सबसे कम कहा है। इनकी अपेक्षा ऊर्यलोक-तिर्यग्लोक को स्पर्श करने वाले मनुष्य
અધિક છે. અલેકની અપેક્ષાએ તિયક લેકમાં તિર્યંચ સ્ત્રિયો સંખ્યાત ગણી અધિક છે
મનુષ્ય ગતિનું અલ્પ-બહત્વ-ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ પ્રરૂપણ કરાય તે ત્રણે લેકમાં વર્તમાન મનુષ્ય બધાથી ઓછા છે. ઊર્વલકથી અલૌકિક ગામોમાં ઉત્પન્ન થઈને અને મારણાન્તિક સમુદુઘાત કરનારાઓમાંથી કોઈ કઈ સમુદ્ર ઘાતના કારણે બહાર કાઢેલાં પિતાના આત્મપ્રદેશોથી ત્રણે લેકનો સ્પર્શ કરે છે. કઈ કઈ વક્રિય અગર આહારક સમુઘાતને પ્રાપ્ત થઈને એક વિશેષ પ્રયત્નના દ્વારા ઘણે દૂર સુધી ઊપર એને નીચે પિતાના આત્મપ્રદેશોને ફેલાવે છે અને કેવલી સમુદ્ધાતને પ્રાપ્ત કઈ કઈ ત્રણે લોકોને સ્પર્શ કરે છે. એવાં મનુષ્ય થડાજ થાય છે, તેથી જ તેમને બધાંથી ઓછાં કહ્યાં છે. તેમની અપેક્ષાએ ઊર્ધલેક તિર્થંકલેકને સ્પર્શ કરવા વાળા મનુષ્ય અસંખ્યાત ગણું
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
