________________
२४५
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३ सू. २६ धर्माधर्मास्तिकायादि जीवाल्पबहुत्वम् परिणत - मिश्रपरिणत विश्वसापरिणत भेदेन त्रैविध्यात् तेषु तावत् केवलं प्रयोगपरि - णतानामपि जीवेभ्योऽनन्तगुणत्वं भवति एकैकस्य जीवस्य प्रत्येकमनन्तै ज्ञनावरणीय दर्शनावरणीयवेदनीयादिकर्म पुद्गलस्कन्धैः परिवेष्टितत्वात् किं पुनः शेषाणाम् ? प्रयोगपरिणतेभ्योपि मिश्रपरिणतानामनन्तगुणत्वं भवन्ति तेभ्योऽपि विश्रसापरिणतानामनन्तगुणत्वं भवन्ति, तथोक्तं प्रज्ञापनायाम्
'सव्वत्थोवा पुग्गला पयोगपरिणया, मीसपरिणया, अनंतगुणा, वीससापरिणया अनंतगुणा" इति सर्वस्तोका : पुद्गलाः प्रयोगपरिणताः, मिश्रपरिणता अनन्तगुणाः, विश्रसापरिणताः अनन्तगुणाः, इति, अत एव जीवास्तिकायापेक्षया पुद्गलास्तिकायस्य द्रव्यार्थिकनयेनानन्तगुणत्वं भवति, तस्मादपि - ' अद्धा - समए दव्हयाए अगंतगुणे' अद्धासमयः कालविशेषो द्रव्यायतया - द्रव्यत्वेन, अनन्तगुणो भवति एकस्यैव परमाणोरनागतकाले द्विप्रदेशिकादि दशप्रदेशिकान्तसे वे तीन प्रकार के हैं-प्रयोगपरिणत, मिश्रपरिणत और विस्रसा परिणत । इन में से सिर्फ प्रयोगपरिणत पुद्गल भी जीवों से अनन्त गुणित हैं । इसके अतिरिक्त एक-एक जीव अनन्त - अनन्त ज्ञानावरणीय दर्शनावरणीय वेदनीय आदि कर्म-परमाणुओं से संबद्ध है। प्रयोगपरिणत पुद्गलों की अपेक्षा मिश्रपरिणत पुद्गल अनन्तगुणा हैं और उनकी अपेक्षा भी विस्रसापरिणत पुद्गल अनन्तगुणा हैं । इसी प्रज्ञापना में कहा है- 'सबसे कम पुद्गल प्रयोगपरिणत हैं, मिश्रपरिणत उनसे अनन्तगुणा हैं और विस्त्रसापरिणत उन से भी अनन्तगुणित हैं।' इस प्रकार द्रव्य की अपेक्षा से जीवास्तिकाय पुद्गलास्तिकाय अनन्तगुणा है । पुद्गलास्तिकाय की अपेक्षा अद्धाकाल द्रव्य की अपेक्षा अनन्तगुणा है । अद्धासमय काल को कहते हैं। वह काल द्रव्य की दृष्टि से पुद्गलास्तिकाय की अपेक्षा अनन्तगुणित है । भविફ્કત પ્રયાગ પરિણત પુદ્દગલ પણ જીવેાથી અનન્ત ગુણિત છે. તેના સિવાય એક એક જીવ અનન્ત-અનન્ત જ્ઞાનાવરણીય દનાવરણીય વેદનીય આદિ ક પરમાણુએથી સંબદ્ધ છે. પ્રયાગ પરિણુત પુદ્ગલાની અપેક્ષાએ પણ વિસ્રસાપરિણત યુગલ અનન્તગણા છે આ પ્રજ્ઞાપનામાં કહ્યું છે કે- બધાથી આછા પુદ્ગલ પ્રયોગ પરિણત છે, મિશ્ર પરિણત તેમનાથી અનન્ત ગણા છે અને વિશ્વસા પરિણત તેમનાથી પણ અનન્ત ગુણિત છે' એ રીતે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ જીવાસ્તિકાયથી પુદ્ગલાસ્તિકાય અનન્તગણા છે. પુદ્ગલાસ્તિકાયની અપેક્ષાએ અદ્ધાકાલ દ્રવ્યની અપેક્ષાએ અનન્ત ગણા છે. અહ્રાસમય કાળને કહે છે. તે કાળ દ્રવ્યની દૃષ્ટિએ પુદ્દગલાસ્તિકાયની અપેક્ષાએ અનન્તગુણિત
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
