________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ३ सू.११ वेदकावेदकजीवाल्पबहुत्वम् मध्ये 'कयरे कयरेहितो' कतरे कतरेभ्यः 'अप्पा बा बहुया वा, तुल्ला वा, विसेसाहिया या ?' अल्पा वा, बहुका वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा भवन्ति ? भगवान् उत्तरयति-गोयमा !' हे गौतम ! 'सव्वत्थोवा जोवा पुरिसवेयगा' सर्वस्तोकाः-सर्वेभ्योऽल्पाः, जीवाः पुरुपवेदका भवन्ति, तिर्यग्योनिकमनुष्याणां देवानाञ्च संज्ञिनामेव पुरुषवेदत्वात्, तेभ्यः 'इत्थी वेयगा संखेज्जगुणा' स्त्रीवेदकाः, संख्येयगुणा भवन्ति, तथा चोक्तं जीवाभिगमे-"तिरिक्ख जोणिय पुरिसेहितो तिरिक्खजोणिय इत्थीओ तिगुणीओ तिरूवाहियाओ य, तहा मणुस्स पुरिसेहितो मणुस्स इत्थीओ सत्तावीसगुणाओ सत्तावीसरूवुत्तराओ य, एवमेव, देवपुरिसेहिंतो देवित्थीओ बत्तीसगुणाभो बत्तीसरूवुत्तराओ" तिर्यग्योनिक पुरुषेभ्यस्तिर्यग्योनिक स्त्रियः त्रिगुणाः, त्रिरूपाधिकाश्च तथा मनुप्य पुरुषेभ्यो मनुष्य स्त्रियः सप्तविंशतिगुणाः सप्तविंशति रूपोत्तराश्च, तथा देवपुरुषेभ्यो देव स्त्रियो द्वात्रिंशत्नपुंसकवेद वालों में तथा अवेदकों अर्थात् वेद रहित सिद्ध आदि जीवों में कौन किससे अल्प, बहुत, तुल्य या विशेषाधिक हैं ?
श्री भगवान् उत्तर देते हैं-हे गौतम ! सबसे कम जीय पुरुषवेद वाले हैं, क्योंकि संज्ञी तिर्यचों मनुष्यों और देवों में ही पुरुषवेद पाया जाता है। पुरुषवेदियों की अपेक्षा स्त्रीवेदी जीव संख्यातगुणा अधिक हैं। जीवाभिगम सूत्र में कहा है-तिर्यच पुरुषों से तिर्यंच स्त्रियां तिगुनी हैं, और त्रिरूपाधिक अर्थात् तिगुनी और तीन होती हैं, मनुष्य पुरुषों की अपेक्षा मनुष्य स्त्रियां सत्ताईस गुणी हैं और सत्ताईसरूपोत्तर अर्थात् सत्ताईस होती हैं तथा देव पुरुषों की अपेक्षा देव स्त्रियां द्वात्रिंशति गुणा (बत्तीसगुणी) और द्वात्रिंशति रूपोत्तर अर्थातू बत्तीस गुनी और बत्तीस होती हैं । स्त्रीवेदियों की अपेक्षा अवेदक કેમાં, અર્થાત્ દરહિત સિદ્ધ આદિ જેમાં કણકોનાથી અ૫, ઘણા તુલ્ય અગર વિશેષાધિક છે?
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે-હે ગૌતમ બધાથી ઓછા જીવ પુરૂષ વેદ વાળા છે, કેમકે સંજ્ઞી તિર્યંચ અને મનુષ્ય અને હેમાંજ પુરૂષદવાળા મળી આવે છે. પુરૂષવેદિયેની અપેક્ષાએ સ્ત્રીવેદી જીવ સંખ્યાતગણ અધિક છે. જીવાભિગમ સૂત્રમાં કહ્યું છે-તિર્યંચ પુરૂષથી તિર્યંચ સ્ત્રિ ત્રણ ગણી હોય છે, અને ત્રિરૂ૫ઘિક અર્થાત્ ત્રણ ગણી અને ત્રણ હોય છે. મનુષ્ય પુરૂષોની અપેક્ષાએ મનુષ્ય સ્ત્રિ સત્તાવીસ ગણી અને સત્તાવીસ રૂપેતર અર્થાત્ સત્તાવીસ થાય છે તથા દેવ પુરૂષની અપેક્ષાએ દેવ સ્ત્રિ બત્રીસ ગણી અને બત્રીસ રૂપિત્તર અર્થાત્ બત્રીસ ગણું અને બત્રીસ થાય છે, સ્ત્રી વેદિયેની
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
