________________
१६८
प्रज्ञापनासूत्रे
विसेसाहिया' सूक्ष्म पर्याप्तकाः विशेषाधिका भवन्ति पर्याप्तसूक्ष्मतेजःकायिकादीनामपि तत्र समावेशात्, अथैतेपामेव सूक्ष्म वादरादीनां प्रत्येकं पर्याप्तापर्याप्तकानां पृथक् पृथगल्पबहुत्वादिकं प्ररूपयति- 'एएसि णं भंते ! सुहुमाणं' हे भदन्त ! एतेषां खलु सूक्ष्माणाम् 'वायराण य पज्जत्तापज्जत्ताणं' बादराणाञ्च पर्यातापर्याप्तकानाम् मध्ये 'कयरे कयरेहिंतो' कतरे कतरेभ्यः 'अप्पा वा बहुया वा, तुल्ला वा, विसेसाहियावा ?' अल्पा वा, बहुका वा, तुल्या वा, विशेषाधिका वा किञ्चिदधिका वा भवन्ति ? भगवान् उत्तरयति - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'सव्वत्थोवा बायरा पज्जतया' सर्वस्तोका :- सर्वेभ्योऽल्पाः, बादराः पर्याप्तकाः भवन्ति तेषां परिमित क्षेत्रवर्तित्वात् तेभ्यः 'वायर अपज्जत्तया असंखेज्जगुणा' बादरा अपर्याप्तकाः असंख्येयगुणा भवन्ति एकैकवादरपर्याप्तनिश्रया असंख्येय बादराप्तक असंख्यात गुणा अधिक हैं । उनकी अपेक्षा सूक्ष्म पर्याप्त विशेषाधिक हैं, क्योंकि उनमें पर्याप्त सूक्ष्मतेजस्कायिक आदि भी सम्मिलित हैं। अब सूक्ष्म - बादर आदि के पर्याप्तकों एवं अपर्याप्तकों के पृथक्पृथक् अल्पबहुत्व का प्रतिपादन करते हैं
श्री गौतम स्वामी प्रश्न करते हैं - हे भगवन् ! इन सूक्ष्म और बादर जीवों के पर्याप्तकों और अपर्याप्तकों में कौन किससे अल्प, बहुत, तुल्य अथवा विशेषाधिक हैं ? भगवान् उत्तर देते हैं - हे गौतम! सब से कम बादर पर्याप्तक जीव हैं, क्योंकि वे परिमित क्षेत्र में ही होते हैं, उनकी अपेक्षा बादर अपर्याप्तक असंख्यात गुणा हैं क्योंकि एक-एक बादर पर्याप्त के आश्रय से असंख्यात बादर अपर्याप्तों की उत्पत्ति होती है । बादर अपर्याप्तकों की अपेक्षा सूक्ष्म अपर्याप्तक અસંખ્યાતગણા અધિક છે. તેમની અપેક્ષાએ સૂક્ષ્મ પર્યાપ્ત વિશેષાધિક છે, કેમકે તેમાં પર્યાપ્ત સૂક્ષ્મ તેજસ્કાયિક આદ્ધિ પણ સંમિલિત છે.
હવે સૂક્ષ્મ બાદર આદિના પર્યાપ્ત તેમજ અપર્યાપ્તકાના પૃથ-પૃથક્ અલ્પ બહુત્વનું પ્રતિપાદન કરે છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે—હું ભગવન્ ! આ સૂક્ષ્મ અને બાદર જીવેાના પર્યાપ્તકે અને અપર્યાપ્તકામાં કેણુ કાનાથી અલ્પ, ઘણા, તુલ્ય અથવા વિશેષાધિક છે ?
શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે:-હે ગૌતમ ! બધાથી એછા ખાદર પર્યાપ્તક જીવ છે, કેમકે તેઓ પરિમિત ક્ષેત્રમાં જ થાય છે, તેમની અપેક્ષાએ ખાદર અપર્યાપ્તક અસંખ્યાતગણા છે, કેમકે એક એક માદર પર્યાપ્તકના આશ્રયથી અસખ્યાત ખાદર અપર્યાપ્તકાની ઉત્પત્તિ થાય છે. માદર અપર્યાપ્તકાની અપે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
