________________
१३२
प्रज्ञापनासूत्रे निगोदाणं' यादरनिगोदानाम् 'पायरतसकाइयाणं' बादरत्रसकायिकानाम् पादरद्वीन्द्रियादीनामित्यर्थः, 'कयरे कयरेहितो' कतरे कतरेभ्यः 'अप्पा वा, बहुया या, तुल्ला या, विसेसाहिया वा ?? अल्पा या, बहुका वा, तुल्या वा. विशेषाधिका वा भवन्ति ! भगवान् उत्तरयति-'गोयमा !" हे गौतम ! 'सव्वत्थोवा पायरतसकाइया' सर्वस्तोकाः-सर्वेभ्योऽल्पाः पादरत्रसकायिकाः-बादरद्वीन्द्रियाभवन्ति, द्वीन्द्रियादीनामेव बादरत्रसपदवाच्यत्वेन तेषा मन्यकायेभ्योऽल्पलाद , तेभ्यः 'बायरतेउकाइया' बादरतेजाकायिका 'असंखेज्जगुणा' असंख्येयगुणा भवन्ति, तेषाम् असंख्येयलोकाकाशप्रदेशप्रमाणत्वात् , तेभ्योऽपि 'पत्तेयसरीर बादरवणस्सइकाइया असंखेजगुणा' प्रत्येकशरीर बादरवनस्पतिकायिकाः असंख्येयगुणा भवन्ति, बादरतेजाकायिकानां मनुष्यक्षेत्रे एव सद्भावेन तदपेक्षया चादरवनस्पतिकायिकानां स्थानस्यासंख्येयगुणत्वात् , तेभ्योऽपि 'बादरनिगोदा असंखेजगुणा' बादरनिगोदाः असंख्येयगुणा भवन्ति बादरनिगोदानामत्यन्त आदि जीयों में से कौन किसकी अपेक्षा अल्प है, कौन किससे अधिक है, कौन किससे तुल्य या विशेषाधिक है ?
श्री भगवान् उत्तर देते हैं-हे गौतम ! बादर द्वीन्द्रिय आदि प्रस जीव सबसे कम हैं, क्योंकि द्वीन्द्रिय आदि ही त्रस कहलाते हैं वे अन्य सभी कायों से अल्प हैं । इनकी अपेक्षा बादर तेजस्कायिक असंख्यगुणा हैं, क्योंकि ये असंख्यात लोकाकाशों के प्रदेशों के बरापर हैं। इनकी अपेक्षा भी प्रत्येक शरीर बादर वनस्पतिकायिक असंख्यातगुणा हैं, क्योंकि बादर तेजस्काय के जीव सिर्फ मनुष्य क्षेत्र में ही होते हैं अतएव बादर वनस्पति का क्षेत्र उन से असंख्यातगुणा अधिक है बादर निगोद इससे भी असंख्यगुणा हैं, क्योंकि बादर તથા બાદર ત્રસ કાયિક અર્થાત્ હીન્દ્રિય આદિ જીવોમાં થી કેણ કેનાથી અલ્પ છે, કેણુ તેનાથી અધિક છે, કેણ તેનાથી તુલ્ય અગર વિશેષાધિક છે?
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે-હે ગૌતમ ! બાદર દ્વીન્દ્રિય આદિ ત્રસજીવ બધાથી ઓછા છે, કેમકે દ્વીન્દ્રિય આદિ જ ત્રસ કહેવાય છે અને તેઓ અન્ય બધી કાયના જીવોથી અલ્પ છે, તેમની અપેક્ષાએ બાદર તેજસ્કાયિક અસંખ્યાત ગણા છે, કેમકે તેઓ અસંખ્યાત કાકાશ પ્રદેશની બરાબર છે, તેમની અપેક્ષાએ પણ પ્રત્યેક શરીર બાર વનસ્પતિકાયિક અસંખ્યાત ગણા છે, કેમકે બાદર તેજસ્કાયના જીવ ફક્ત મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં જ થાય છે, તેથી જ બાદર વનસ્પતિનું ક્ષેત્ર તેમનાથી અસંખ્યાત ગણું અધિક છે, બાદર નિગોદ તેનાથી પણ અસંખ્ય ગણું છે, કેમકે બાદર નિગદ અત્યન્ત સૂક્ષમ અવ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
