________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद ६ सू०१५ तिर्यग्योनिकायुद्वर्तनानिरूपणम् ११३५ लान्तक महाशुक्रसहस्रारकदेवाः वक्तव्याः, 'आणय जाव अणुत्तवोववाइया देवा एवं चेव' आनत-यावत्-प्राणत-आरणाच्युतनवग्रैवेयकपश्चानुतरौपपातिका देवा एवञ्चैव -पूर्वोक्तवदेव बोध्याः, 'नवरं-'णो तिरिक्खजोणिएमु उववज्जति नवरम्'-पूर्वापेक्षया विशेषस्तु आनतादि पश्चानुत्तरौयपातिकान्ता देवा नो तिर्यग्योनिकेषु स्वभवात्प्रच्यवानन्तर मुपपद्यन्ते, किन्तु-'मणुस्सेसु पजत्तगसंखेज्जवासाउयकम्मभूमगब्भवक्कतियमणूसेसु उववज्जंति' मनुष्येषु पर्याप्तकसंख्येयवर्षायुष्ककर्मभूमिगगर्भव्युत्क्रान्तिक मनुष्येषु आनतादि देवा उपपद्यन्ते, तथा च पञ्चेन्द्रियतिरश्चां नैरयिकतिर्यग्मनुष्य देवगतिषु नवरं वैमानिकेषु सहस्रारपर्यन्तेषु, मनुष्याणां सर्वेषु स्थानेषु सनत्कुमारादि देवा सहस्रार देवपर्यन्तानां गर्भव्युत्क्रान्तिक संख्येयसहस्रार देवलोक तक अर्थात् माहेन्द्र, ब्रह्मलोक, लान्तक, महाशुक्र, और सहस्रार देवलोक के देवों पर्यन्त कहना चाहिए,
आनत, प्राणत, आरण और अच्युत, नौ ग्रैवेयक तथा पांच अनुत्तर विमानों के देवों का निरूपण भी इसी प्रकार समझना चाहिए, मगर इनमें विशेष यह है कि ये आनत आदि देव अपने भव का त्यागकर सीधे तियचों में उत्पन्न होते हैं, किन्तु पर्याप्त, संख्यात वर्ष की आयु वाले, कर्मभूमिज, गर्भज मनुष्यों में उत्पन्न होते, हैं।
इस प्रकार पंचेन्द्रिय तिर्यंचों का नारकों तिर्यंचों, मनुष्यों और देवों में--किन्तु वैमानिकों में सहस्रार पर्यन्त उत्पाद होता है । मनुष्यों का सभी स्थानों में उत्पाद होता है । सनत्कुमारदेवों से लगाकर सहस्रार कल्प तक के देवों का गर्भज संख्यातवर्ष की आयु वाले पंचेन्द्रिय तिर्यंचों और मनुष्यों में उत्पाद होता है । आनत आदि અર્થાત્ મહેન્દ્ર, બ્રહ્મક, લાન્તક મહાશુક અને સહસાર દેવકના દે સુધી કહેવું જોઈએ.
આનત–પ્રાણત, આરણ અને અશ્રુત, નવ વૈવેયક તથા પાંચ અનુત્તર વિમાનના દેવેનું નિરૂપણ પણ એજ પ્રકારે સમજવું જોઈએ. પણ તેમાં વિશેષતા એ છે કે આ આનત આદિ દેવ પિતાના ભવને ત્યાગ કરી સીધા તિયામા ઉત્પન નથી થતા કિન્તુ પર્યાપ્ત, સંખ્યાત વર્ષની આયુવાળા કર્મભૂમિજ ગર્ભજ મનુષ્યોમાં ઉત્પન્ન થાય છે.
એ પ્રકારે પંચેન્દ્રિય તિયના નારકે તિયા મનુષ્યો અને દેવામાં કિન્તુ વૈમાનિકેમ સહસાર પર્યન્ત ઉત્પન્ન થાય છે, મનુષ્યોને બધા સ્થાનમાં ઉત્પાદ થાય છે. સનસ્કુમાર દેથી આરંભીને સહસાર કલ્પ સુધીના દેવેને ગર્ભજ સંખ્યાતવર્ષની આયુવાળા પંચેન્દ્રિય તિર્યંચ અને મનુષ્યોમાં ઉત્પાદ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૨
