________________
११३०
प्रज्ञापनासूत्रे
वान् आह - 'गोयमा !" हे गौतम ! 'रयणप्पभा पुढवि नेरइएस उववज्जंति' पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः रत्नप्रभा पृथिवी नैरयिकेषु उपपद्यन्ते, 'जाव अहे सत्तमापुढवि नेrse उववज्र्ज्जति यावत् शर्कराप्रभा वालुकाप्रभाषङ्कप्रभा धूमप्रभा तमा प्रभाऽधः - सप्तमपृथिवी नैरयिकेषु उपपद्यन्ते, गौतमः पृच्छति - 'जड़ तिरिक्खजोगिएसु उववज्जंति' यदा पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकास्तिर्यग्योनिकेषु उपपपद्यन्ते तदा 'किं एगिदिए जाब पंचिदिएस उववज्जंति' किम् एकेन्द्रियषु यावत - किं द्वीन्द्रिय त्रीन्द्रिय चतुरिन्द्रिय पञ्चेन्द्रियेषु उपपद्यन्ते भगवान आह- 'गोयमा !' हे गौतम ! 'एगिदिएस जाव पंचिदिए उववज्र्ज्जति' एकेन्द्रियेषु यावत् - द्वीन्द्रिय त्रीन्द्रिय चतुरिन्द्रिय पञ्चेन्द्रियेषु उपपद्यन्ते, ' एवं जहा एतेसिं चेव उववाओ उपट्टणावि तहेव भाणियव्वा' एवम् पूर्वोक्तरीत्या यथा एतेपाश्चैव पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकानामुपपातो भणितस्तथैव उद्वर्तनाऽपि भणितव्या, किन्तु 'णवरं असंखेज्जवावा उपसु वि एते उबवज्जंति' नवरम् - उपपातापेक्षया विशेषस्तु - असंये वर्षायुकेष्वपि एते पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिका उपपद्यन्ते, गौतमः पृच्छतिप्रभा, वालुका प्रभा, पंकप्रभा, धूमप्रभा, तमःप्रभा अथवा तमस्तमः प्रभा पृथ्वी में उत्पन्न होते हैं ?
"
19
भगवान् हे गौतम ! पंचेन्द्रिय तिर्यंच रत्नप्रभा पृथ्वी से लेकर सातवीं पृथ्वी तक उत्पन्न होते हैं ।
गौतम - हे भगवन् ! पंचेन्द्रिय तिर्यचों में उत्पन्न होते हैं तो क्या एकेन्द्रियों में उत्पन्न होते हैं, द्वीन्द्रियों में त्रीन्द्रियों में चौइन्द्रियों में अथवा पचेन्द्रियों में उत्पन्न होते हैं ?
"
भगवान् गौतम ! एकेन्द्रियों में यावत् पंचेन्द्रियों अर्थात सब में उत्पन्न होते हैं । इस प्रकार जैसा इनका उपपात कहा है, वैसी ही वर्त्तना भी कहलेनी चाहिए। विशेषता यह है कि ये पंचेन्द्रिय अला, वालुअअला, पहुंला, धूमप्रला, तभःप्रला, अथवा તમસ્તમઃ પ્રભા પૃથ્વીમાં ઉત્પન્ન થાય છે ?
શ્રી ભગવાનઃ-ગૌતમ ! પચેન્દ્રિય તિય ચ રત્નપ્રભા પૃથ્વીથી લઈને સાતમી પૃથ્વી સુધી ઉત્પન્ન થાય છે,
શ્રી ગૌતમસ્વામી:-ભગવન્ ! પંચેન્દ્રિય તિય ચ યદિ તિય ચૈામાં ઉત્પન્ન થાય છે તે શું એકેન્દ્રિચામાં, દ્વીન્દ્રિયામાં, ત્રીન્દ્રિયામાં ચાર ઇન્દ્રિયામાં અથવા પચેન્દ્રિયોમાં ઉત્પન્ન થાય છે?
શ્રી ભગવાન:-ગૌતમ ! એકેન્દ્રિયેામાં યાવત્ પંચેન્દ્રિય અર્થાત્ ખધામાં ઉત્પન્ન થાય છે. એ રીતે જેવા તેમના ઉપપાત કહ્યો છે, તેવીજ ઉના પણ કહેવી જોઇએ. વિશેષતા એ છે કે, આ પંચેન્દ્રિય તિય ́ચ અસંખ્યાત
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
