________________
११०६
प्रज्ञापनासूत्रे
द्धन्ते तदा 'किं इडिपत्तसंहिंतो, अणिडिपत्तसंजए हिंतो ?' किम् ऋद्धिप्राप्तसंयतेभ्यः सम्यग्दृष्टि पर्याप्तकसंख्येयवर्षायुष्ककर्म भूमिगगर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्येभ्य उपपद्यन्ते ? किंवा अवृद्धिप्राप्तसंयतेभ्य उपपद्यन्ते ? भगवान् आह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'दोहिंतो वि उबवज्जंति' - द्वाभ्याम् ऋद्धि प्राप्तसंयता वृद्धिप्राप्तसंयताभ्यां सम्यग्दृष्टिपर्याप्तकसंख्येयवर्षा युष्ककर्मभूमिगगर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्याभ्यामनुत्तरौप - पातिका देवा उपपद्यन्ते इति भावः तथा च सौधर्मेशानयो रूपपातप्ररूपणे सर्व नैरयिक सर्वदेवेभ्यः प्रतिषेधः, सनत्कुमारादिसहस्रारपर्यन्तेषु अकर्मभूमिजेभ्योऽपि प्रतिषेधः, आनतादिषु पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकेभ्यः प्रतिषेधः, विजयादिषु मिथ्यादृष्टि मनुष्येभ्योऽपि प्रतिषेधः कृतः इति पञ्चमउपपात द्वारं समाप्तम् || सू० १२॥ ॥ षष्ठोवर्तनाद्वारवक्तव्यता ॥
"
मूलम् - नेरइयाणं भंते ! अनंतरं उवट्टित्ता कहिं गच्छति, कहिं उववज्जंति ? किं नेरइएसु, उववज्जंति, तिरिक्खजोणि
भगवान - हे गौतम! दोनों से उत्पन्न होते हैं, अर्थात् ऋद्धिप्राप्त और अद्विप्राप्त प्रमत्त संयत सम्यग्दृष्टि पर्याप्त संख्यात वर्ष की आयु वाले कर्मभूमिज गर्भज मनुष्यों से अनुत्तर विमानों के देव उत्पन्न होते हैं ।
इस प्रकार सौधर्म और ईशानदेवों के उपपात की प्ररूपणा में सब नारकों और देवों का निषेध किया गया है, सनत्कुमार से लगाकर सहस्त्रार पर्यन्त के देवों में अकर्मभूमिजों से उपपात का निषेध किया गया है, आनत आदि में तिर्यच पंचेन्द्रिय के उत्पन्न होने का निषेध किया गया है और विजयादि विमानों में मिथ्यादृष्टि मनुष्यों से उपपात होने का निषेध किया गया है ।
उपपातद्वार समाप्त हुआ
શ્રી ભગવાન્—ગૌતમ ! બન્નેથી ઉત્પન્ન થાય છે, અર્થાત્ ઋદ્ધિપ્રાપ્ત અને અનુદ્ધિપ્રાપ્ત અપ્રત્તમ સયત સભ્યદૃષ્ટિ પર્યાપ્તક સંખ્યાત વની આયુવાળા કમ ભૂમિજ ગજ મનુષ્યાથી અનુત્તર વિમાનાના દેવ ઉત્પન્ન થાય છે. એ રીતે સૌધર્મ અને ઈશાનદેવાના ઉપપાતની પ્રરૂપણામાં બધા નારકા અને દેવાના નિષેધ કરાએલ છે, સનત્કુમારથી લઇને સહસ્રાર પન્તના દેવામાં અકમ ભૂમિોથી ઉપપાતના નિષેધ કરાયેલા છે. આનત આદિમાં તિર્યંચ પચેન્દ્રિયના ઉત્પન્ન થવાના નિષેધ કરાયેલા છે. અને વિજયાદિ વિમાનામાં મિથ્યાદ્રષ્ટિ મનુષ્યાથી ઉપપાત થવાના નિષેધ કરેલ છે. ઉપપાત દ્વાર સમાપ્ત થયું.
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર :૨
