________________
...
९०१
प्रमेयबोधिनी टीका द्वि. पद २ सू.२६ ईशानादिदेव स्थानानि कटकत्रुटितस्तम्भितभुजः, अगदकुण्डलमूष्टगण्डस्तलकर्णपीठधरी, विचित्रहस्ताभरणः, विचित्रमाल्यानुलेपनधरः, भास्वरबोन्दिः, कल्याणकप्रवरवस्त्रपरिहितः कल्याण प्रवरमाल्यानुलेपनः, प्रलम्बवनमालाधरः दिव्येन वर्णगन्धादिना दशदिश उद्द्योतयन् प्रभासयन् ‘से णं तत्थ' स खलु-ईशानो देवेन्द्रो देवराजस्तत्र उपर्युक्तस्थानेषु 'अट्ठावीसाए विमाणावाससयसहस्साणं' अष्टाविंशतेः विमावासशतसहस्राणाम् 'असीईए सामाणियसाहस्सीणं' अशीतेः सामानिकसाहस्रीणाम् 'तायत्तीसाए तायत्तीसगाणं' त्रयस्त्रिंशतस्त्रायस्त्रिंशकानाम् 'चउण्हं लोगपालाणं' चतुर्णां लोकपालानाम् 'अट्टण्हं अग्गमहिसीणं सपरिवाराणं' अष्टानाम् अग्रमहिषीणाम्, सपरिवाराणं, 'तिण्हं परिसाणं' तिसृणां पर्षदाम्, 'सत्तण्हं अपने-अपने सहस्रों आत्मरक्षकों का, तथा अन्य बहुसंख्यक ईशान कल्पवासी वैमानिक देवों और देवियों का अधिपतित्व, अग्रेसरत्व, स्वामित्व, भर्तृत्व, महत्तरकत्व, आज्ञा-ईश्वर सेनापतित्व करते हुए तथा उनका पालन करते हुए, नाटक, गीत एवं कुशल वादकों द्वारा वादित वीणा, तल, ताल, त्रुटित, मृदंग आदि वाद्यों की निरन्तर होने वाली ध्वनि के साथ भोगयोग्य भोगोपभोग भोगते हुए रहते हैं।
ईशान कल्प में ईशान नामक देवेन्द्र, देवराज निवास करता है। उसके हाथ में त्रिशूल रहता है। वह वृषभवाहन अर्थात् बैल पर सवारी करता है और उत्तरार्ध लोक का अधिपति है । वह अट्ठा. ईस लाख विमानों का स्वामी है । रजरहित अम्बर के समान वस्त्रों को धारण करता है । उसका शेष वर्णन शक्रेन्द्र के समान समझ लेना चाहिए। यावत्-वह आलग्न (लटकती हुए) माला और मुकुट का धारक है । उसके कुण्डल इतने स्वच्छ होते हैं मानों नूतन स्वर्ण के बने हों और वे सुन्दर, चित्र-विचित्र तथा चंचल होते हैं । उनके દેવીના અધિપતિવ, અગ્રેસરત્વ, સ્વામિત્વ, ભતૃત્વ મહરકત્વ, આજ્ઞા ઇશ્વર સેનાપતિત્વ કરતા રહિને તથા તેનું પાલન કરતા કરતા નાટક, ગીત, તેમજ કુશલ વાદકે દ્વારા વાદિત વીણા, તલ, તાલ, ત્રુટિત, મૃદંગ આદિ વાધોના નિરન્તર થતા વનિની સાથે ભેગા યોગ્ય ભેગે પગ ભેગવતા રહે છે.
- ઈશાન કલ્પમાં ઇશાન નામક દેવેન્દ્ર દેવરાજ, નિવાસ કરે છે તેમના હાથમાં ત્રિશૂલ રહે છે. તે વૃષભવાહન અર્થાત્ બળદ ઉપર સવારી કરે છે અને ઉત્તરાર્ધ લેકના અધિપતિ છે. તે અઠયાવીસ લાખ વિમાનના સ્વામી છે. રજરહિત અમ્બર સરખા ઉત્તમ વસ્ત્રોને ધારણ કરે છે. તેમનું બાકીનું વર્ણન શકેન્દ્રના વર્ણન સમાન સમજી લેવું જોઈએ. યાવત્ તે આલગ્ન લટકતી એવી માલા અને મુગટના ધારક છે. તેમના કુંડળ એટલાં સ્વચ્છ હોય છે કે જાણે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
