________________
प्रमेयबोधिनी टीका द्वि. पद २ सू.२२ पिशाचदेवानां स्थानानि देवानाश्च देवीनाच 'आहेबच्चं जाव विहरइ' आधिपत्यम् यावत् पौरपत्यम्, स्वामित्वम्, भर्तृत्वम्, महत्तरकत्वम्, कुर्वन् पालयन् महताऽहतनाटयगीतवादिततन्त्रीतलतालत्रुटितधनमृदङ्गपटुप्रवादितरवेण दिव्यान् मोगभोगान् भुञ्जानो विहरति-तिष्ठति, अथ उत्तरदिग्वासिपिशाचानां वक्तव्यतां पृच्छति-'उत्तरिल्लाणं पुच्छा' औत्तराणाम्-उत्तरदिग्वासिपिशाचानाम् देवानां स्थानानि कुत्र प्रज्ञतानि ? इति पृच्छा वर्तते, कुत्र खलु उत्तरदिग्वासिनः पिशाचाः देवाः परिवसन्ति ? प्रश्नाशयः, भगवान् उत्तरयति-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जहेव दाहिजिल्लाणं वत्तव्यया तहेव उत्तरिल्लाणंपि' यथैव दाक्षिणात्यानाम् पिशाचानां वक्तव्यता भणिता तथैव औत्तरहाणाम्-उत्तरदिग्यासिनामपि पिशाचानाम् वक्तव्यता भणितव्या ‘णवरं' किन्तु नवरम्-पूर्वापेक्षयाऽत्रविशेषस्तु ‘मंदरस्त पव्वयस्स व्यन्तर देवों और देवियों का अधिपतित्व, स्वामित्व, भर्तृत्व तथा अग्रेसरत्व करता हुआ, उनका पालन करता हुआ, कुशल वादकों द्वारा वादित वीणा, तल, ताल, त्रुटित, मृदंग आदि वाद्यों की निरन्तर होने वाली ध्वनि के साथ दिव्य भोगोपभोगों को भोगता हुआ रहता है।
अब उत्तर दिशा के पिशाच देवों की वक्तव्यताआरंभ की जाती है
श्री गौतम स्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! उत्तर दिशा के पिशाच देवों के स्थान कहाँ कहे हैं ? अर्थात् उत्तर दिशा के पिशाच कहां निवास करते हैं ?
श्री भगवान् उत्तर देते हैं-हे गौतम ! जैसी दक्षिण दिशा के पिशाचों की वक्तव्यता कही है, वैसी ही उत्तर दिशा के पिशाचों की ના અધિપતિત્વ, સ્વામિત્વ, ભતૃત્વ તથા અગ્રેસરત્વ કરતા થકા તેમનું પાલન કરતા થકા. કુશલ વાદકે દ્વારા વાદિત વીણ તલ, તાલ, ત્રુટિત. મૃદંગ આદિ વાઘોના નિરન્તર થનારા અવાજની સાથે દિવ્ય ભેગોપભેગેને ભેગવતા રહે છે.
હવે ઉત્તર દિશાના પિશાચ દેવેની વક્તવ્યતા આરંભ કરાય છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે–ભગવન્! ઉત્તર દિશાના પિશાચ દેના સ્થાન કયાં કહેલા છે? અર્થાત્ ઉત્તર દિશાના પિશાચ દેવ ક્યાં નિવાસ કરે છે?
શ્રી ભગવાન ઉત્તર દે છે-હે ગૌતમ! જેવી દક્ષિણ દિશાના પિશાચોની વક્તવ્યતા કહી છે, તેવીજ ઉત્તર દિશાના પિશાચેની વક્તવ્યતા કહી લેવી જોઈએ. તેમાં વિશેષતા એ છે મન્દર પર્વતના ઉત્તર દિગૂ ભાગમાં મહાકાલ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
