________________
-
प्रज्ञापनासूत्रे 'बहवे तमतमापुढवीनेरइया परिवसति' बहवः, तमस्तमापृथिवी नैरयिकाः परिबसन्ति, ते च नैरयिका 'काला' कृष्णाः, 'कालोभासा' कृष्णावभासा:-कृष्णप्रभापटलोपचिता भवन्ति, तथा 'गंभीरलोमहरिसा' गम्भीरलोमहर्षाः, गम्भीरः अतीबोत्कटः, दर्शनमात्रेण लोमहर्षः-रोमाञ्चोद्गमो येभ्य स्ते गम्भीरलोमहर्षाः सन्ति, अत एव ते 'भीमा' भीमा:-अत्यन्तभयानकाः 'उत्तासणगा' उत्त्रासनका:-उस्त्रासजनकाः-अत्यन्तातकोत्पादका भवन्ति इत्याशयः, 'परम किण्हा वण्णे णं पण्णत्ता' वर्णेन-वर्णापेक्षया परमकृष्णा:-अत्यन्तकृष्णवर्णाः प्रज्ञप्ता:प्ररूपिताः सन्ति 'समणाउसो !' भो श्रमणायुष्मन् ! 'ते णं निच्चं भीता' ते खलु नैरयिकाः, नित्यम्-सर्वकालम् भीताः-भययुक्ता स्तिष्ठन्ति, दुःखमयवेदनावत्त्वात् 'निच्चं तत्था' नित्यं-सर्वदा त्रस्ताः-त्रासयुक्ता भवन्ति, दुःस्थितिमत्त्वात् 'निच्च-सर्वकालम् त्रासिताः-परस्परं त्रासं प्रापिता भवन्ति, 'निच्चं उद्विगा' नित्यं-सर्वकालम् उद्विग्नाः-उद्वेगयुक्तचित्तारितष्ठंति 'निच्चं परमममुहसंबद्धं' नित्यं-सर्वकालम् परमासुखसंबद्धम् अन्तराविच्छेदरहितम् 'णरगभयं' नरकमयम् 'पच्चणुभवमाणा' प्रत्यनुभवन्तः-प्रत्येकमनुभवन्तः-वेदयमानाः 'विहरंति' विहरन्ति-तिष्ठन्ति, अत्रेदम् अवधेयम्-रत्नप्रभादि सप्तप्रथिवीनैरयिकाणां स्वस्थानादिकं समानरूपतयैव यथा योगमुपवर्णितम् केवलकारण अतीव उत्कृष्ट रोमांच हो आता है । वे अत्यन्त ही भयानक हैं, त्रासकारक हैं-आतंक उत्पन्न करने वाले हैं और वर्ण से अत्यन्त ही काले होते हैं । हे आयुष्मन् श्रमण ! वे नैरयिक निरन्तर भयभीत रहते हैं, क्योंकि दुःखमय वेदना से युक्त बने रहते हैं, सदैव त्रासयुक्त होते हैं-परस्पर में एक दूसरे को त्रास पहुंचाते रहते हैं। इस कारण उनका चित्त सदा उद्विग्न रहता है । वे सर्वकाल घोर दुःखमय नरकभय का अनुभव करते हैं।
यहां यह समझ लेना चाहिए-रत्नप्रभा आदि सातों पृथिवियों के नारकों के स्वस्थान आदि की यथायोग्य समान रूप में ही प्ररूपणा અત્યન્ત કાળાં હોય છે. હે આયુષ્મન શ્રમણ ! તે નરયિકે નિરન્તર ભયભીત રહે છે, કેમકે તેઓ સદાકાળ દુઃખમય પીડાથી પીડિત રહે છે. સદૈવ ત્રાસ યુક્ત રહે છે. પરસ્પરમાં એક બીજાને ત્રાસ પહોંચાડ્યા કરે છે. એ કારણે તેમનાં ચિત્ત સદા ઉદ્દવિગ્ન રહે છે. તેઓ બધે સમય ઘર દુઃખમય નરક ભયને અનુભવ કરતા રહે છે.
અહીં એ સમજી લેવું જોઈએ-રત્નપ્રભા આદિની યથાગ્ય સમાન રૂપમાં જ પ્રરૂપણ કરાઈ છે. કેવળ છઠી અને સાતમી પૃથ્વીના નારકવાસે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
