________________
५६२
प्रज्ञापनास्त्रे गौतमप्रश्नमनुवदति आर्यश्यामः-'कहिण भंते ! वायरपुढवीकाइयाणं अपज्जत्तगाणं ठाणा पण्णत्ता?' हे भदन्त ! कुत्र खलु-कस्मिन् प्रदेशे, वादरपृथिवीकायि. कानाम् अपर्याप्त कानाम् स्थानानि--स्वस्थानादीनि प्रज्ञप्तानि-प्ररूपितानि सन्ति ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जत्थेव' यत्रैव 'बायरपुढवीकाइयाणं' बादरपृथिवीकायिकानाम् ‘पज्जत्तगाणं' पर्याप्तकानाम् 'ठाणा'-स्थानानि 'पण्णत्ता' प्रज्ञप्तानि 'तत्थेव' तत्रैव 'वायरपुढवीकाइयाणं' बादरपृथिवीकायिकानाम् 'अपज्जत्तगाणं' अपर्याप्तकानाम् 'ठाणा' स्थानानि-स्वस्थानानि 'पण्णत्ता' प्रज्ञप्तानि, 'उववाएण' उपपातेन-उपपातमाश्रित्य, उपपातापेक्षयेत्यर्थः, 'सव्वलोए' सर्वलोके 'समुग्धाएणं सव्वलोए' समुद्घातेन-समुद्घातमधिकृत्य समुद्घातापेक्षयेत्यर्थः, सर्वलोके खलु अपर्याप्तका बादरपृथिवीकायिका वर्तन्ते स्वभावत एवामी बहवः सन्तीति, उपपातेन समुद्घातेन च सर्वलोकव्यापिनो भवन्तीति अपर्याप्तका बादरपृथिवीकायिकाः, तत्रोपपातः केषाश्चिद् ऋजुगत्या, केषाञ्चिद्वक्रगत्या, तत्र ऋजुगतिः सुप्रसिद्धैव वर्तते, वक्रगतिस्थापनात्वेवम्-यदैव प्रथमं वक्रमेके अतएव ये सभी परिमित होने के कारण मिल करके भी लोक का असंख्यातवां भाग ही होते हैं।
गौतम स्वामी पूछते हैं-हे भगवन् ! अपर्याप्त बादरपृथिवीकायिकों के स्थान-स्वस्थान आदि कहां कहे गए हैं ? भगवान् उत्तर देते हैंहे गौतम ! जहां बादर पृथिवीकायिकों के पर्याप्तों के स्थान कहे हैं, वहीं उनके अपर्याप्तकों के भी स्थान कहे गए हैं । उपपात की अपेक्षा से समस्त लोक में तथा समुदघात की अपेक्षा भी समस्त लोक में बादर पृथ्वीकायिक अपर्याप्त जीव रहते हैं, क्योंकि ये स्वभाव से ही बहुत होते हैं । इनमें से किसी का उपपात ऋजुगति से होता है और किसी का वक्रगति से होता है । इनमें से ऋजुगति प्रसिद्ध ही हैं, वक्रगति की स्थापना इस प्रकार की है-जिस समय में प्रथम वक्र હોય છે. તેથી જ આ બધા પરિમિત હોવાને કારણે એકઠાં મળીને પણ લેકના અસંખ્યાતમાં ભાગ જ હોય છે.
હવે શ્રી ગૌતમસ્વામી પૂછે છે—હે ભગવન અપર્યાપ્ત બાદર પૃથ્વીકાયિક ના સ્થાન સ્વસ્થાન આદિ ક્યાં કહેલાં છે? શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે તે ગૌતમ ! જ્યાં બાદર પૃથ્વીકાયિકના સ્થાન કહ્યાં છે, ત્યાં જ તેમના અપર્યાપ્ત ના પણ સ્થાન કહેલા છે. ઉપ૨ાતની અપેક્ષાએ સમસ્ત લેકમાં તથા સમુદ્રઘાતની અપેક્ષાએ પણ સમસ્ત લોકમાં બાદર પૃથ્વીકાયિક અપર્યાપ્ત જીવ રહે છે. કેમકે તેઓ સ્વભાવથી જ ઘણું હોય છે. તેમાંથી કેઈને ઉપપાત અજુ ગતિએ હોય છે અને કેઈને વકગતિએ પણ થાય છે. તેમાંથી ઋજુ ગતિ
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
