________________
५४८
प्रज्ञापनासूत्रे
दुविहा पण्णत्ता'-ते--पूर्वोक्तग्रैवेयकाः समासतः-संक्षेपेण द्विविधाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा'-तद्यथा-'पजत्तगाय, अपज्जत्तगाय'-पर्याप्तकाश्च, अपर्याप्तकाथ, तान् उपसंहरन्नाह-'सेत्तं गेविज्जगा'-ते एते- पूर्वोक्ताः, नव ग्रैवेयकाः प्रज्ञप्ताः, अथानुत्तरौपपातिकान् प्ररूपयितुमाह-'से कि तं अणुत्तरोववाइया ?'--अथ के ते, -उपरितन । तात्पर्य यह है कि इन नौ ग्रैवेयक विमानों के तीन त्रिक हैं-नीचे का मध्य का और ऊपर का । नीचे के त्रिक में जो सब से नीचे है वह अघस्तन-अधस्तन कहलाता है, जो नीचे के त्रिक में बीच में है वह अघस्तनमध्यम और जो नीचे के त्रिक में ऊपर है वह अघस्तन-उपरितन । इसी प्रकार बीच के और ऊपर के त्रिक के विषय में भी समझ लेना चाहिए | इन नौ विमानों में रहने के कारण देव भी नौ प्रकार के कहे गए हैं। ___ लोक पुरुष के आकार का है । पुरुष के शरीर में ग्रीवा का जो स्थान है, वह लोक में इन नौ विमानों का स्थान है । इस प्रकार लोक पुरुष की ग्रीवा पर स्थित होने के कारण ये विमान 'प्रैवेयक' कहलाते हैं।
संक्षेप से ग्रैवेयक देव दो प्रकार के हैं-पर्याप्तक और अपर्याप्तक । उपसंहार करते हुए कहते हैं-यह ग्रैवेयक देवों की प्ररूपणा हुई।
अब अनुत्तरोपपातिक देवों की प्ररूपणा करते हैं। प्रश्न हैं कि अनुत्तरोपपातिक देव क्या है ? अर्थात् कितने प्रकार के हैं ? भगवान् न अध्यरतन (८) ७५तिन मध्यम अने (4) परितन परितन
તાત્પર્ય એ છે કે ની ગ્રેવેયક વિમાનના ત્રણ ત્રિક છે. નીચેનું, મધ્યનું અને ઉપરનું નીચેના ત્રિકમાં જે સૌથી નીચે છે તે નીચેનું અધસ્તન–અધસ્તન કહેવાય છે. જે નીચેના વિકમાં વચમાં છે તે અસ્તન મધ્યમ નીચેના ત્રિકની વચમાં છે તે અધિસ્તન મધ્યમ અને જે નીચેના ત્રિકમાં ઉપર છે તે અધસ્તન ઉપરિતન.
એજ રીતે વચલા અને ઉપરના ત્રિકના વિષયમાં પણ સમજી લેવું જોઈએ આ નવ વિમાનમાં રહેવાને લીધે દેવ પણ નવ પ્રકારના કહેવાયા છે.
લેક પુરૂષ આકરને હોય છે. પુરૂષના શરીરમાં ગ્રીવાનું જે સ્થાન છે. તે લેકમાં આ નવ વિમાનેનું સ્થાન છે.
આ પ્રકારે લેક પુરૂષની ગ્રીવા પર રહેવાને કારણે આ વિમાન વે५४ वाय छे.
સંક્ષેપમાં રૈવેયક દેવ બે પ્રકારના છે. પર્યાપ્તક અને અપર્યાપ્તક ઉપસંહાર કરતા કહે છે–આ ગ્રેવેયક દેવેની પ્રરૂપણ પુરી થઈ ગઈ છે.
હવે અનુત્તરપપાતિક દેવેની પ્રરૂપણ કરે છે
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
