________________
प्रमेयबोधिनी टीका प्र. पद १ सू.४१ समेददेवस्वरूपनिरूपणम्
५५५ -ताराः५, 'ते-समासओ दुविहा पण्णत्ता'-ते ज्योतिष्काः, समासतः-संक्षेपेण द्विविधाः द्विप्रकारका प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा'-तद्यथा-'पज्जत्तगा य, अपज्जत्तगा यपर्याप्तकाश्च, अपर्याप्तकाश्च, तानुपसंहरन्नाह-'से तं जोइसिया'-ते एते-पूर्वोक्ताः, ज्योतिष्काः प्रज्ञप्ताः, अथ वैमानिकान् प्ररूपयितुमाह-'से किं तं वेमाणिया ?' 'से-अथ 'किं तं'-के ते-कतिविधा वैमानिकाः प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह-'वेमाणिया दुविहा पण्णत्ता'-वैमानिका द्विविधाः, प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा'-तद्यथा-'कप्पोवगाय, कप्पाईया य-कल्पोपगाश्च, कल्पातीतकाश्च । तत्र कल्पः-आचारः, इन्द्रसामाहोने वाले देव ज्योतिष्क कहे जाते हैं । अथवा जो मस्तक के मुकुटों से अश्रित प्रभामण्डल सदृश सूर्यमण्डल आदि के द्वारा प्रकाश करते हैं वे सूर्यादि ज्योतिष देव कहलाते हैं । सूर्य देव के मुकुट के अग्रभाग में सूर्य के आकार का चिह्न होता है, चन्द्र के मुकुट के अग्रभाग में चन्द्र के आकार का, नक्षत्र देव के मुकुट के अग्रभाग में नक्षत्र के आकार का, ग्रह के मुकुट के अग्रभाग में ग्रह के आकार का और तारक देव के मुकुट के अग्रभाग में तारक के आकार का चिह्न होता है इनसे वे प्रकाश करते हैं।
ये ज्योतिष्क देव संक्षेप से दो प्रकार के हैं-पर्याप्त और अपर्याप्त । यह ज्योतिष्क देवों की प्ररूपणा हुई। ___ अब वैमानिक देवों की प्ररूपणा की जाती हैं । वैमानिक देव कितने प्रकार के हैं ? भगवान ने कहा-दो प्रकार के होते हैं-कल्पोपग और कल्पातीत ।
અથવા મસ્તક ઉપર રહેલ મુકુટના આશ્રિત પ્રભામંડલના સદશ સૂર્ય મંડળ આદિ દ્વારા પ્રકાશ કરે છે તેઓ સૂર્યાદિ તિષ્ક દેવ કહેવાય છે,
સૂર્યદેવના મુગટના અગ્રભાગમાં સૂર્યના આકારનું ચિહ્ન હોય છે, ચન્દ્ર ના મુગટના અગ્રભાગમાં ચન્દ્રના આકારનું, નક્ષત્રદેવના મુગટના અગ્રભાગમાં નક્ષત્રના આકારનું ગ્રહના મુગટના અગ્રભાગમાં ગ્રહના આકારનું અને તારક દેવના મુગટના અગ્રભાગમાં તારા ગ્રહના આકારનું ચિત્ર હોય છે, તેથી તે પ્રકાશ કરે છે.
આ તિક દેવ સંક્ષેપથી બે પ્રકારના છે પર્યાપ્ત અને અપર્યાપક આ તિક દેવાની પ્રરૂપણા થઈ.
હવે વૈમાનિક દેવની પ્રરૂપણ કરાય છે વૈમાનિક દેવ કેટલા પ્રકારના છે? શ્રી ભગવાન બે પ્રકારના હોય છે. કલ્પાતીત અને કલ્પપગ. કલ્પને प्र० ६९
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
