________________
३८०
प्रज्ञापनासूत्रे
चकारद्वयेन सूचित स्वगतानेकमेदत्वं प्ररूपयति- 'से किं तं चउप्पयथलयरपंचिदियतिरिक्खजोणिया ?' - अथ के ते, कतिविधा इत्यर्थः, चतुष्पदस्थलचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाः प्रज्ञप्ताः ? भगवानाह - 'च उप्पयथलयरपंचिदियतिरिक्खजोणिया चउव्हिा पण्णत्ता'-चतुष्पदस्थलचरपश्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकाश्चतुर्विधाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा ' - तद्यथा, एगखुरा' - एकखुराः प्रतिपादम् एकः खुरः शफो येषां ते एक खुरा:- अश्वादयः, 'बिखुरा' - द्विखुरा :- प्रतिपादं द्वौ खुरौ -शफी येषां ते द्विखुरा :- गवादयः, 'गंडीपया' गण्डीपदा :- गण्डीव - सुवर्णकाराधिकरणीस्थानमिव पदं येषां ते गण्डीपदा: - हस्त्यादयः, 'सणफया' - सनखपदा:- सनखानि - दीर्घनखयुक्तानि पदानि येषां ते सनखपदाः - व्याघ्रादयः अथ एतानेव एक खरादीन मेदतः - क्रमेण प्ररूपयितुमारभते - 'से किं तं एगखुरा ?' - अथ के ते - कतिविधाः, एकखुराः प्रज्ञप्ताः, भगवानाह - ' एगखुरा अणेगविहा पण्णत्ता'और परिसर्प अर्थात् रेंग कर चलने वाले, जैसे सर्प नकुल आदि। यहां भी दोनों 'य' यह सूचित करते हैं कि इनके मी अवान्तर भेद अनेक हैं ।
अब प्रश्न यह है कि चतुष्पद स्थलचर पंचेन्द्रिय तिर्यच कितने प्रकार के हैं ? भगवान् ने उत्तर दिया- वे चार प्रकार के कहे गए हैं, यथा - (१) एकखुर अर्थात् जिनके पैर एक खुर वाले हों, जैसे अश्व आदि, (२) द्विखुर अर्थात् जिनके प्रत्येक पैर में दो-दो खुर हों, जैसे गौ आदि, (३) गण्डीपद अर्थात् जिनके पांच गंडी (स्वर्णकार की अधिकरणी के स्थान) के समान पैर हों, जैसे हाथी आदि, (४) सनखपद अर्थात् जिनके पैरों में लम्बे नाखून हों, जैसे व्याघ्र आदि ।
अब इनचारों की भेदपूर्वक प्ररूपणा हैं ।
एक खुर वाले कितने प्रकार के हैं ? भगवान् ने कहा - अनेक प्रकार અહીં પણ એ ‘ય' આમ સૂચવે છે કે તેઓના પણ અવાન્તર ભેદ અનેક છે. હવે પ્રશ્ન એ છે કે ચતુષ્પાદ સ્થલચર પચેન્દ્રિય તિય ચ કેટલા પ્રકારના છે?
શ્રી ભગવાને ઉત્તર આપ્યા—તેઓ ચાર પ્રકારના કહેલા છે, જેમકે (૧) એક ખુર અર્થાત્ જેમના પગ એક ખરીવાળા છે જેમકે ઘેાડા વિગેરે (ર) દ્વિપુર અર્થાત્ જેએના દરેક પગમાં એ એ ખરીચે હાય છે, જેમકે ગાય ભેંસ વિગેરે (૩) ગડીપદ અર્થાત્ જેના પગ સાનાનુ ઘડવાની એરણના સરખા પગ હાય જેમકે હાથી વિ. (૪) સનખપદ જેના પગમાં નખ હોય દા. ત. વાઘ વિગેરે હવે એ ચારેની ભેટ પૂર્વક પ્રરૂપણા કરે છે એક ખરીવાળા કેટલા પ્રકારના છે?
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
