________________
३६०
प्रज्ञापनासूत्रे टीका-अथ पञ्चेन्द्रियसंसारसमापन्नजीवप्रज्ञापनां प्ररूपयितुमाह="से कि तं पंचेंदियसंसारसमावनजीवपन्नवणा'-'अथ 'किं तं'-का सा-कतिविधा 'पंचे. दियसंसारसमावनजीवपण्णवणा' - पञ्चेन्द्रियसंसारसमापनजीवप्रज्ञापना प्रज्ञप्ता ? मगवानाह-पंचिंदिय संसारसमावन्नजीवपण्णवणा'-पश्चेन्द्रिय संसारसमापनजीवप्रज्ञपना 'चउबिहा'-चतुर्विधा-चतुष्प्रकारा 'पण्णत्ता'-प्रज्ञप्ता, 'तं जहा' तद्यथा -'नेरइय पंचिंदियसंसारसमावनजीवपन्नवणा'-नैरयिक पश्चेन्द्रियसंसारसमापनजीव प्रज्ञापना, 'तिरिक्खजोणिय पंचिंदियसंसारसमावण्णजीवपण्णवणा' - तैर्यग्योनिकपञ्चेन्द्रियसंसारसमापन्नजीवप्रज्ञापना, 'मणुस्स पंचिंदियसंसारसमा. वनजीव पण्णवणा'-मुनुष्य पञ्चेन्द्रिय संसारसमापन्नजीवप्रज्ञापना 'देवपंचिंदियसंसारसमावनजीवपण्णवणा' - देवपञ्चेन्द्रियसंसारसमापन्नजीवप्रज्ञापना चेति, तत्र नैरिकादि पदव्युत्पत्तयस्तु-अयम्-इष्टफलं कर्म, निर्गतम् अयं येभ्य स्ते निरयाः-नरकावासास्तेषु भवा नैरयिका स्ते च पञ्चेन्द्रियसंसारसमापनजीवा(मणुस्सपंचिंदिय०) मनुष्य पंचेन्द्रियों की प्ररूपणा (देव०) देवपंचेन्द्रियों की प्रज्ञापना ॥२८॥
टीकार्थ-अब पंचेन्द्रिय संसारसमापन्न जीवों की प्ररूपणा करते हैं। वह इस प्रकार है-पंचेन्द्रिय संसारसमापन्न जीवों की प्रज्ञापना कितने प्रकार की है? भगवान् ने उत्तर दिया-पंचेन्द्रिय संसारसमापन्न जीवों की प्रज्ञापना चार प्रकार की है-(१) नैरयिक पंचेन्द्रिय संसारसमापन्न जीव प्रज्ञापना (२) तिर्यच पंचेन्द्रिय संसारसमापन्न जीव प्रज्ञापना (३) मनुष्य पंचेन्द्रिय संसारसमापन्न जीव प्रज्ञापना और (४) देव पंचेन्द्रिय संसारसमापन्न जीव प्रज्ञापना।
'नैरयिक' शब्द की व्युत्पत्ति इस प्रकार है-'निर' अर्थात् हटगया, 'अय' अर्थात् इष्टफल देने वाला (शुभ) कर्म, इस प्रकार जिनसे शुभ जोणिय०) तियय पयन्द्रियोनी प्रज्ञापन (मणुरस पंचेदिय०) मनुष्य पये. न्द्रियानी प्र३५।। (देव०) हेव पयन्द्रियानी प्रज्ञायना ॥ सू. २८ ॥
ટીકાર્થ–હવે પંચેન્દ્રિય સંસાર સમાપન જીવોની પ્રરૂપણ કરે છે તે આ રીતે છે–પંચેન્દ્રિય સંસાર સમાપન્ન ની પ્રજ્ઞાપના કેટલા २नी छ ?
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે–પંચેન્દ્રિય સંસાર સમાપન્ન છની પ્રજ્ઞા પના ચાર પ્રકારની છે–
(૧) નરયિક પંચેન્દ્રિય સંસાર સમાપન્ન છની પ્રજ્ઞાપના (૨) તિર્યંચ પંચેન્દ્રિય સંસાર સમાપન્ન જીની પ્રજ્ઞાપના (૩) મનુષ્ય પંચેન્દ્રિય સંસાર સમાપન્ન જીવ પ્રજ્ઞાપના (૪) દેવ પંચેન્દ્રિય સંસાર સમાપન્ન જીવ પ્રજ્ઞાપના
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧