________________
प्रमेयबोधिनी टीका प्र. पद १ सू.१९ समेदवनस्पतिकायिकनिरूपणम् २८९
अथोक्तानुक्तार्थसंग्रहणार्थमाह--'णाणाविहसंठाणा रुक्खाणं' नानाविध संस्थानानि-नानाविधम्-अनेकप्रकारकं संस्थान-संस्थितिर्येषां तानि नानाविधसंस्थानानि वृक्षाणां भवन्ति, वृक्षग्रहणमत्र गुच्छगुल्मादीनामपि उपलक्षम् अवसेयम्, 'एगजीविया पत्ता'-एकजीवकानि-एक जीवाधिष्ठानानि पत्राणि भवन्ति, खंधा वि एगजीया' स्कन्धा अपि, एकजीवकाः-एक जीवाधिष्ठाना भवन्ति, केषां वृक्षाणामित्याह-'तालसरलणालिएरोणं ४०' तालसरलनालिकेरीणां वृक्षाणां पत्राणि एक जीवाधिष्ठितानि, स्कन्धाश्च एकजीवाधिष्ठिता भवन्तीत्याशयः किन्त्वत्र तालसरलनालिकेरी ग्रहणमुपलक्षणं बोध्यम्, तेनान्येषामपि यथाऽऽगममेकजीवाधिष्ठानत्वं एकन्धस्यावसेयम्, अन्येषान्तु स्कन्धाः प्रत्येकमसंख्यक प्रत्येकशरीरजीवात्मका इति सामर्थ्यात् प्रतिपत्तव्यम्, 'खंधा वि असंखेय
अब उक्त और अनुक्त अर्थ के संग्रह के लिए शास्त्रकार कहते हैं
वृक्षों की आकृतियां नाना प्रकार की होती हैं। यहां वृक्ष शब्द उपलक्षण है, अतएव उससे गुच्छ गुल्म आदि का भी ग्रहण समझ लेना चाहिए । इनके पत्ते एक जीवक अर्थात् एक जीव से अधिष्ठित होते हैं । इनके स्कंध भी एक जीव वाले होते हैं । किन वृक्षों के पत्ते
और स्कंध एक जीव वाले होते हैं ? इसका उत्तर है-ताल, सरल और नालिकेरी वृक्षों के । किन्तु इन वृक्षों का ग्रहण यहां उपलक्षण ही समझना चाहिए । अतएव अन्य वृक्षों के स्कंध भी आगमानुसार एकजीव वाले समझ लेने चाहिए । किन्हीं-किन्ही वृक्षों के स्कंध असंख्यजीवात्मक भी होते हैं, क्यों कि पहले कहा जाचुका है-'खंधावि असंखेयजीविया' अर्थात् स्कन्ध भी असंख्यात जीवों वाले होते हैं।
' હવે ઉપસંહાર કરતા કહે છે. આ કુહણની પ્રરૂપણ કરાઈ છે. હવે ઉક્ત અને અનુક્ત અર્થના સંગ્રહને માટે શાસ્ત્રકાર કહે છે
વૃક્ષની આકૃતિઓ નાના પ્રકારની બને છે. અહીં વૃક્ષ શબ્દ ઉપલક્ષણ છે, તેથી તેનાથી ગુચ્છ, ગુમ વિગેરેના ગ્રહણને સમજી લેવું જોઈએ. તેમના પાંદડાં એક છવક અર્થાત્ એક જીવથી વ્યાપ્ત હોય છે. તેના સ્કંધ પણ એક જીવવાળા હોય છે.
કયા વૃક્ષના પાન અને સ્કન્ધ એક જીવ વાળા હોય છે? તેને ઉત્તર છે–તાલ સરલ, અને નાળીએરી વૃક્ષોના. પરન્તુ આ વૃક્ષનું ગ્રહણ અહીં ઉપલક્ષણજ સમજવું જોઈએ. તેથીજ બીજા વૃક્ષના સ્ક પણ આગમાનુસાર એક જીવ વાળા સમજવાં જોઈએ. કોઈ કોઈ વૃક્ષેના સ્કન્ધ અસંખ્યાત જીવા सात पाय छे. भ पडतां वायु छ (खंघा वि असंखेय जीबिया) અર્થાત્ સ્કન્ધ પણ અસંખ્યાત જી વાળા હોય છે.
प्र० ३७
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
