________________
२५८
प्रज्ञापनासूत्रे
३८ महित्थाः ३९ ॥११॥ जातुलक ४० मील ४१ परिलो ४२ गजमारिणी ४३ कुर्वकारिकाः ४४ भाण्डा४५ । जीवकी४६ केतकी ४७ तथा गञ्जः ४८ पाटला ४९ दासी५० अङ्कोल: ५१ || १२ || ये चान्ये तथा प्रकारा । ते एते गुच्छाः २ ।
टीका-अथ गुच्छप्रकरान् प्ररूपयितुमाह-' से किं तं गुच्छा ?' 'से' अथ 'किं तं' के ते, कतिविधा इत्यर्थः, गुच्छा:- गुच्छपदवाच्याः स्तवकाकाराः प्रज्ञप्ता ? भगवानाह - 'गुच्छा अणेगविहा पण्णत्ता' गुच्छाः, अनेकविधाः - नानाप्रकारकाः, प्रज्ञप्ताः, तानेव पञ्चभिर्गायाभिराह - 'वाइंगणि सल्लइ थुण्डईय तह - कत्थुरीय जीमणा । रूपी अढणीली तुलसी तह माउलिंगीय ॥ १८ ॥ वृन्ताकी, शल्यकी, थुपडकी च, तथा कस्तूरी च, जीभुमणा ।
रूपी, आढकी, नीली, तुलसी तथा मातुलिङ्गी च । एतासु वृन्ताकी प्रभृतयो पदवाच्याः काश्चन प्रसिद्धा एव काश्चन शल्यकी थुपडकी प्रभृतयश्च देशविशेषे (करीर) कैर (रावण) ऐरावण (महित्य) महित्थ, (जाउलग) जातुलक, (मोल) मोल, (परिली) परिली, (गयमारिणि) गजमारिणी, (कुव्यकारिया) कुर्यकारिका, (भंड) भण्ड, (जीवइ) जीवकी, (केयर) केतकी (तह) तथा (गंज) गंज, (पाडला) पाटला (दासि) दासी (अंकोले) अंकोल्ल (जे यावन्ने तहष्पगारा) अन्य जो इसी प्रकार के हैं ( से तं गुच्छा) यह गुच्छ की प्ररूपणा हुई ||२१||
टीकार्थ- अब गुच्छ के भेदों की प्ररूपणा करते हैं - गुच्छ का अर्थ है पौधा । ये गुच्छ कितने प्रकार के कहे गए हैं ? भगवान् उत्तर देते हैं - गुच्छ नाना प्रकार के होते हैं। उन्हें पांच गाथाओं में कहते हैं:वृन्ताकी, शल्यकी, थुपडकी, कस्तूरी, जीभुमणा, रूपी, आढकी, नीली, तुलसी, मातुलिंगी, इन वृन्ताकी आदि गुच्छ कहलाने वाली वनस्प
(महित्थ ) भडित्थ ( जाउलग) लतुझs ( मील) भीस (परिली) परिसी (गय मारिणी) गन्भारिणी (कुव्वकारियां) मुर्व अरिअ ( भंड) भंड (जीवइ) लवनी ( कइय) द्वैतडी ( तह) तथा (गंज) ०४ (पाडला) पाटसा ( दासी) हासी (अंकोले) मोसा (जे यावन्ने तहप्पगारा) अन्य ने भावी लतना होय (से त्तं गुच्छा) એ બધાને ગુચ્છ કહ્યા છે. આ ગુચ્છની પ્રરૂપણા થઈ.
ટીકા:-હવે ગુચ્છના ભેદોની પ્રરૂપણા કરે છે—ગુચ્છના અથ છે છેાડ, આ ગુચ્છાઓ કેટલા પ્રકારના કહેલા છે ?
શ્રી ભગવાન ઉત્તર આપે છે—ગુચ્છ અનેક પ્રકારના હૈાય છે. તેને પાંચ ગાથામાં કહે છે
वृन्ताडी, शहयडी, थुड्डी, તુલસી, માતુલિ’ગી, આ વૃત્તાકી
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
उस्तूरी;
लुभाया, ३पी, माढडी, नीबी, આદિ ગુચ્છ કહેવાતી વનસ્પતિયામાંથી કાઇ