________________
प्रबोधिनी टीका प्र. पद १ सू. १४ पृथ्वीकाय भेदनिरूपणम्
शीतादीनामपि प्रत्येकं तारतम्यभेदादनेकभेदत्वम्, केवलमेवं विशिष्टवर्णादियुक्ताः संख्यातीता अपि स्वस्थाने व्यक्तिभेदेन योनयो जातिमधिकृत्य एकैव योनि र्गम्यते ततः संख्येयानि पृथिवीकायिकानां योनिशतसहस्राणि व्यपदिश्यन्ते, तानि च सूक्ष्मवादरगत सर्वसंख्यया सप्तबोध्यानि लक्षाणि 'पज्जत्तगणिस्साए अपज्जत्तगा वकमंति- पर्याप्तकनिश्रयाऽपर्याप्तका व्युत्क्रामन्ति उत्पद्यन्ते, कियन्त उत्पद्यन्ते इत्याकाङ्क्षायामाह - ' जत्थ एगो तत्थ नियमा असंखेज्जा' यत्र एकः पर्याप्त स्तत्र नियमात् तनिश्रयाऽसंख्येयाः - अपर्याप्तका उत्पद्यन्ते इति शेषः, प्रकृतमुपसंहरन्नाह - ' से तं खरवायरपुढविकाइया' 'से तं' ते एते - पूर्वोक्त स्वरूपाः खरबादरपृथिवीकायिकाः प्रज्ञप्ताः, 'सेत्तं वायरपुढ विकाइया' ते एते पूर्वोक्तस्वरूपाः, बादरपृथिवीकायिकाः प्रज्ञप्ताः, 'सेत्तं पुढविकाइया' ते एते - उपर्युक्तस्वरूपाः, पृथिवीकायिका : प्रज्ञप्ता इत्याशयः ॥ | सू० १४॥ तीन-तीन भेद हैं- शीत, उष्ण और शीतोष्ण । इन शीत आदि के भी तरतमता के कारण अनेक भेद होते हैं । अलबत्त, इस प्रकार विशिष्ट वर्ण आदि से युक्त होने के कारण योनियां असंख्य होने पर भी सामान्य की अपेक्षा से वह एक ही योनि गिनी जाती है । इसी अपेक्षा से पृथ्वीकायिक जीवों की योनियां लाखों कही जाती हैं । सूक्ष्म और बादर - सब की मिलकर वे योनियां सात लाख समझना चाहिए ।
२२१
पर्याप्त के आश्रय से अपर्याप्तक जीव उत्पन्न होते हैं। कितने उत्पन्न होते हैं ? ऐसी जिज्ञासा होने पर कहते हैं-जहाँ एक पर्याप्तक होता है वहां नियम से उसके आश्रय से असंख्यात अपर्याप्त उत्पन्न होते हैं । अब प्रकृत का उपसंहार करते हैं - यह खरबादरपृथिवीकाय की, वादपृथ्वीका की और साथ ही पृथ्वीकायिकों की प्रज्ञापना हुई ॥ १४॥
શીત વિગેરેના પણ તારતમ્યતાએ અનેક ભેદ અને છે. અલબત્ત એ રીતે વિશિષ્ટ વધુ આદિથી યુક્ત હાવાને કારણે અસ`ખ્ય ચેાનિએ ાય છે તે પણ સામાન્યની અપેક્ષાએ તે એક જ ચેાનિ ગણાય છે.
એ અપેક્ષાએ પૃથ્વીકાયિક વાની ચાનિયા લાખા કહેવાય છે. સૂક્ષ્મ અને માદર બધાની મળીને તે ચેાનિયા સાત લાખ સમજવી જોઇએ.
પર્યાપ્તકના આશ્રયથી અપર્યાપ્તક જીવ ઉત્પન્ન થાય છે? કેટલા ઉત્પન્ન થાય છે ? એવી જીજ્ઞાસા ઉત્પન્ન થતાં કહે છે--જ્યાં એક પર્યાપ્તક હાય છે ત્યાં નિયમે કરીને એના આશ્રયથી અસખ્યાત અપર્યાપ્તક ઉત્પન્ન થાય છે.
હવે ઉપસ'હાર કરે છે=આ રીતે ખર ખાદર પૃથ્વીકાયની, બાદર પૃથ્વીકાયની અને તેની સાથે પૃથ્વીકાયિકાની પ્રજ્ઞાપના થઈ. ા સૂ. ૧૪ ૫
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
