________________
६
प्रज्ञापनासूत्रे
प्रयोजनाभिधेयसम्वन्धत्रितयम् अनुबन्धचतुष्टयं मङ्गलश्च वक्तव्यम्, तथाचोक्तम्'सिद्धार्थ सिद्धसम्बन्ध श्रोतुं श्रोता प्रवर्तते ।
शास्त्रादौ तेन वक्तव्यः सम्बन्धः स प्रयोजनः इति, ॥१॥ Aarati प्रवृत्यर्थं फलादित्रितयं स्फुटम् ।
मङ्गलश्चैव शास्त्रादौ वाच्यमिष्टार्थसिद्धये || २ || इति ।
"
तत्र प्रयोजनं द्विविधम्-परम्, अपरञ्च तच्चापि प्रत्येकं द्विधा कर्तृगतं श्रोतृगतञ्च तत्र द्रव्यार्थिकनयेन आगमस्य नित्यत्वात् कर्तुरभाव एव, उक्तश्च
प्रज्ञापना यद्यपि उपांग है तथापि जीव, अजीव आदि समस्त पदार्थों का शासन (निरूपण) करने के कारण से शास्त्र ही समझना चाहिए ।
शास्त्र की आदि में, बुद्धिमानों की प्रवृत्ति के लिए शास्त्र का प्रयोजन, अभिधेय (विषय) सम्बन्ध और मंगल, ये चार बातें अवor बतलानी चाहिए।
कहा भी है- 'सिद्ध अर्थवाले और सिद्ध सम्बन्ध वाले शास्त्र को ही श्रवण करने के लिए श्रोता प्रवृत्त होता है, अतः शास्त्र की आदि में प्रयोजन सहित सम्बन्ध का कथन कर देना चाहिए || १॥
बुद्धिमानों की प्रवृत्ति के लिए फल आदि तीन बाते स्पष्ट रूप से बतला देनी चाहिए और दृष्ट अर्थ की सिद्धि के लिए मंगल भी कहना चाहिए ॥ २ ॥
इनमें से प्रयोजन दो प्रकार का है - १ परप्रयोजन और २ अपर प्रयोजन, । इन दोनों के भी दो-दो भेद हैं- प्रथम शास्त्रकर्त्ता का શાસ્ત્રની શરૂઆતમાં, બુદ્ધિમાનેાની તેમાં-પ્રવૃત્તિ થાય તે માટે શાસ્ત્રનુ` પ્રયાઅભિધેય (વિષય) સમ્બન્ધ અને મંગળ આ ચાર વાતો તો અવશ્ય ખતાવવી જોઇએ. કહયું પણ છે,સિદ્ધ અર્થવાળા અને સિદ્ધ સમ્બન્ધ વાળા શાસ્ત્ર નું જ શ્રવણ કરવા માટે શ્વેતાએ પ્રવૃત્તિ થાય છે. તેથી શાસ્ત્રની આર્કિમાં પ્રયેાજન સહિત તેના સમ્બન્ધનું કથન કરવુ જોઇએ. ॥૧॥
मन,
બુદ્ધિમાનાની પ્રવૃત્ત થવા માટે ફળ વિગેરે ત્રણ વાતા તે સ્પષ્ટતાથી ખતાવી દેવી જોઇએ અને હૃષ્ટ અર્થની સિદ્ધિ માટે મંગળ પણ કરવું लेहये. (२)
मेभां प्रयोजन मे अारनुं छे. (१) परप्रयोजन भने (२) अपरप्रयोજન એ એના પણ ખઅે ભેદ છે-પ્રથમ શાસ્ત્રકર્તાનુ' પર અપર પ્રયાજન,
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
