________________
प्रमेयबोधिनी टीका द्वि. पद २ सू.२९ सिद्धानां स्थानादिकम् ९९७ 'ईसीपभाराए णं पुढवीए सीआए जोयणम्मि लोगंते' ईपत्प्रारभारायाः खलु पृथिव्याः ऊर्ध्वभागे' श्रेण्या निःश्रेणिगत्या, योजने लोकान्तो भवति, 'तस्स णं जोयणस्स' तस्य खलु योजनस्य 'जे से उवरिल्ले गाउए' यदुपरितनं गव्यूतं चतुर्थवर्तते 'तस्स णं गाउयस्स' तस्य खलु गव्यूतस्य 'जे से उवरिल्ले छठभागे' योऽसौ सर्वोपरितनः षष्ठभागो वर्तते 'एत्थ णं सिद्धा भगवंतो' अत्र खलु-उपर्युक्तस्थाने, सिद्धा भगवन्तः 'साइया अपज्जवसिया' सादिकाः कर्मक्षयानन्तरं सिद्धत्वप्राप्त्या सादिका इति तेषां व्यपदेशः, एतावता अनादिसिद्धपुरुषप्रवादो निरस्तोऽवसेयः, अपर्यवसिताः-तेषां राग-द्वेषाद्यभावेन प्रतिपातासंभवात्, सिद्धत्वात्प्रच्यावयितुं समर्थानां रागादीनां भगवद्भिः सिद्धपुरुषैः समूलकाकपितत्वात्, समूलकाकषिताश्च रागद्वेषादयो दग्धवीजकल्पाः पुनर्न प्रादुर्भवन्ति इत्या. त्माग्भार पृथ्वी के ऊपरी भाग में, निश्रेणि गति से एक योजन पर लोक का अन्त हो जाता है । उस योजन का जो ऊपर का एक गव्यूति (कोस) भाग है, उस गव्यूति के भी ऊपरी षष्ठ भाग में सिद्ध भगवान् विराजमान हैं। सिद्ध भगवान् सादि और अनन्त हैं । प्रत्येक सिद्ध कर्मों का क्षय होने पर ही सिद्ध-अवस्था प्राप्त करता है अतएष वे सादि कहे गए हैं किन्तु एक वार सिद्धत्व प्राप्त कर लेने पर कभी उसका अन्त नहीं होता, इस कारण उन्हें 'अपज्जवसिया अर्थात् अनन्त कहा है। इस विशेषण के द्वारा अनादि सिद्ध पुरुष की मान्यता का निषेध किया गया है। सिद्धों के राग द्वेष आदि विकारों का समूल विनाश हो जाने के कारण सिद्ध जीवों का सिद्धत्व दशा से प्रतिपात नहीं होता, क्यों कि पतन के कारण रागादि ही हैं और उनका आत्यन्तिक विनाश हो जाता है । जैसे बीज के जल जाने पर ઉપરના ભાગમા, નિશ્રેણિગતિથી એક જન પર લેકને અન્ત થઈ જાય છે. તે જનને જે ઉપરને એક ગભૂતિ ભાગ છે (ગભૂતિ=કેસ) તે ગભૂતિના પણ ઉપરના છઠા ભાગમાં સિદ્ધ ભગવાન વિરાજમાન છે. સિદ્ધ ભગવાન સાદિ અને અનન્ત છે. પ્રત્યેક સિદ્ધ કર્મોને ક્ષય થવાથી જ સિદ્ધ અવસ્થા પ્રાપ્ત કરે છે. તેથી જ તે સાદિ કહેલા છે. પરંતુ એક વાર સિદ્ધત્વ પ્રાપ્ત કરીને કદી तन मन्त नयी थतो. ते ४२ तेमान, 'अपज्जवसिया' अर्थात् अनन्त ४. લ છે. આ વિશેષણ દ્વારા અનાદિ સિદ્ધ પુરૂની માન્યતાને નિષેધ કરાયેલ છે. રાગ દ્વેષ આદિ વિકારને સમૂલ વિનાશ થઈ જવાના કારણે સિદ્ધ જીને સિદ્ધત્વ દશાથી પ્રતિપાત નથી થતો કેમકે પતનના કારણે રાગાદિજ છે. અને તેને આત્યન્તિક વિનાશ થઈ જાય છે, જેમ બીજના બળી જવાથી તેનાથી
શ્રી પ્રજ્ઞાપના સૂત્ર : ૧
