________________
जीवाभिगमसूत्रे
तेषां चन्द्रसूर्याणां तापक्षेत्रस्य पन्थानः मार्गाः कलंबुया पुष्पं- नालिकापुष्पं तत्संस्थानवत् संस्थिताः एतदेव व्याचष्टे अन्तर्मेरोरभिमुखं संकोचशीलाः पुनश्च वहिः लवणसमुद्र दिशि विस्तारवन्तः सन्तः संस्थिताः स्पष्टीकृताश्च सूर्यप्रज्ञौ ||१५|| सम्प्रति - चन्द्रमसो हासवृद्धी पृच्छति
७५०
'केणं वडइ चंदो परिहाणी केण होइ चंदस्स । कालो वा जोहो वा केणाणुभावेण चंदस्स'
केन कारणेन चन्द्रो वर्धते ? चन्द्रस्य परिहानिश्व केन कारणेन भवति ? शुक्ले वृद्धिः कृष्णे हानिः कस्माद् इति प्रश्नः, तथा - केनानुभावेन प्रभावेण चन्द्रस्यैकः पक्षः कालः- कृष्णोऽपरश्च ज्योत्स्नः शुक्लः भवति ? भगवानाह - हे गौतम! 'किडं राहु विमाणं णिच्चं चंदेण होइ अविरहियं । चउरंगुलमप्पतं हिट्ठा चंदस्स तं चरई '
प्रज्ञप्ति में देखना चाहिये 'तेसिं कलंबुया पुष्कसंठिया होइ तावखेत्त पहा । अंतोय संकुया बाहिवित्थडा चंद सूरगणा' सूर्यादिक का ताप क्षेत्र का मार्ग कदंबवृक्ष के पुष्प के आकार जैसा है यह मेरु की दिशा में संकुचित है और लवणसमुद्र की दिशा में विस्तृत है यह सब सूर्य प्रज्ञप्ति में स्पष्ट किया गया है अतः वहीं से इसे जान लेना चाहिये 'केणं बड़ति चंदो, परिहाणी केण होइ चंदस्स, कालो वा जोन्हा वा केणाऽणुभावेण चंदस्स' अब गौतम ने प्रभु से ऐसा पूछा है कि हे भदन्त ! चन्द्रमा शुक्लपक्ष में किस कारण से वढता है और कृष्णपक्ष में चन्द्रमा किस कारण से घटता है ? तथा किस प्रभाव से चन्द्रमा का एक पक्ष कृष्ण होता है और एक पक्ष शुक्ल होता है । इसके उत्तर
तो सूर्य प्रज्ञप्तियां ते लेह लगी सेवा. 'तेसिं कलंबुया पुप्फसंठिया होइ तावखेत्तपहा । अंतोय संकुया बाहि वित्थडा चंदसूरगणा' सूर्य विगेरेना ताप ક્ષેત્રના માર્ગો કબવૃક્ષના પુષ્પના આકાર જેવા છે. તે મેરૂની દિશામાં સંકોચ વાળા છે. અને લવણુસમુદ્રની દિશામાં વિસ્તાર વાળા છે. આ તમામ વસ્તુ સુર્ય પ્રજ્ઞપ્તિમાં સ્પષ્ટ કરવામાં આવેલ છે. તેથી તે વિષય ત્યાંથીજ સમજી લેવા. ‘केणं वड़्ढति चंदो, परिहाणी केण होइ चंदरस, कालो वा जोन्हा वा केणाऽणुभावेण चंदस्स' हुवे गौतभस्वामी अनुश्रीने मे पूछे छे !-हे भगवन् ! चंद्रभा શુકલપક્ષમાં શા કારણથી વધે છે? અને કૃષ્ણ પક્ષમાં ચંદ્ર શા કારણથી ઘટે છે? તથા શા કારણથી ચદ્રમાના એક પક્ષ કૃષ્ણ હોય છે? અને એક પક્ષ शुम्स होय छे ? या प्रश्नना उत्तरभां प्रभुश्री गौतमस्वामीने हे छे डे-‘किण्
જીવાભિગમસૂત્ર