________________
७४५
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.३ सू.९८ मनुष्यक्षेत्रनिरूपणम्
सर्वेऽपि ते चन्द्राः सूर्या ग्रहा वा प्रदक्षिणावर्ते प्रकर्षे णोत्कृष्टतया दक्षिणआवतः परिभ्रमणपरिपाटीयेथा भवेत्तथा मण्डलानि येषान्ते तथाभूताः मेरुमनुलक्षीकृत्य चारं चरन्तोऽनवस्थितयोगैः मण्डलात् मण्डलान्तरं गच्छन्तोऽपि प्रदक्षिणावर्त्तमण्डलाः सन्तः परिभ्रमन्ति सर्वेषां दक्षिणत एव मेरोः सदा सद्भावात् ॥१०॥
'नक्खत्ततारगाणं अवट्ठिया मंडला मुणेयव्वा ।
तेवि य पयाहिणावत्तमेव मेरुं अणुचरंति' यह सब ज्योतिष मंडल सुमेरुपर्वत की चारों और प्रदक्षिणा करता है क्योंकि प्रदक्षिणा करने का इसका स्वभाव है यह-११२१ हजार सुमेरु को छोडकर ही उसका प्रदक्षिणा करता है इसी से काल विभाग होता है समस्त दिशाओं एवं विदिशाओं में धूमते हुए चन्द्रादिकों की दक्षिण दिशा में ही मेरु होता है इसलिये इन्हें 'प्रदक्षिणावर्तमंडल' इस विशेषण से युक्त कहा गया है । इससे यह समझना चाहिये कि मनुष्यलोकवर्ती समस्त सूर्यादिक प्रदक्षिणावर्तमण्डलगति से परिभ्रमण करता है इन चन्द्राद्रिक ग्रहों के मण्डल अनवस्थित है क्योंकि यथायोग रूप से अन्य अन्य मंडल पर ये परिभ्रमण करते रहते हैं। नक्षत्रों के और ताराओं के मंडल अवस्थित ही हैं । यही बात 'नक्खत्त तारगाणं अवट्ठिया मंडला मुणेयव्वा' इस वाक्यद्वारा प्रकट की गई है परन्तु फिर भी ये 'ते विय पयाहिणावत्तमेव मेलं अणुचरंति' के अनुसार नक्षत्र और तारा भी प्रदक्षिणा
આ બધા તિમંડલ સુમેરૂ પર્વતની ચારે બાજુ પ્રદક્ષિણું કરે છે. કેમકે–પ્રદક્ષિણા કરવાને તેઓને સ્વભાવ છે. એ ૧૧૨૧ અગીયારસે એકવીસ હજાર સુમેરૂઓને છોડીને જ તેની પ્રદક્ષિણા કરે છે. એનાથીજ કાળ વિભાગ થાય છે. સઘળી દિશાઓ અને વિદિશાઓમાં ફરતા એવા ચંદ્ર વિગેરેની દક્ષિણ
शाम मे३ हाय छे. तेथी तेने 'प्रदक्षिणावर्त मंडल' ये विशेषथी युत કહેલ છે. આનાથી એ સમજવું જોઈએ કે મનુષ્યલોકમાં આવેલ સઘળા સૂર્યો વિગેરે પ્રદક્ષિણાવર્ત ગતિથી પરિભ્રમણ કરે છે. આ ચંદ્રાદિક ગ્રહોનું મંડળ અનવસ્થિત છે. કેમકે યથાયોગ્ય પણાથી બીજા બીજા મંડલપર એ પરિભ્રમણ કરતા રહે છે. નક્ષત્ર અને તારાઓના મંડળ અવસ્થિતજ હોય છે. એજવાત 'नक्खत्ततारगाणं अवट्ठिया मंडला मुणेयव्वा' 24४५ द्वारा प्रगट ४२पामां सावद छ. तो ५१ को 'ते वियपयाहिणावत्तमेव मेरु अणुचरंति' २५४थन પ્રમાણે નક્ષત્ર અને તારાઓ પણ પ્રદક્ષિણવર્તમંડળ થઈને જ મેરૂની પ્રદક્ષિણા
जी० ९४
જીવાભિગમસૂત્ર
