________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.३ सू.९५ धातकीखण्डनिरूपणम्
६९३ द्वीपे तत्र तत्र देशे तस्मिन् २ च प्रदेशे धातक्याः वृक्षा वहवः धातकीर्वर्णाः बहूनि धातक्या एव वनानि (धातकी वृक्ष जातिकानि) मिश्रिताश्च वनषण्डाः सन्ति, ये च नित्यमहरहः कुसुमिताः यावत् सर्वातिशयेनोपशोभमानाः अनुपमेयाः सन्तस्तिष्ठन्ति । 'धायइ-महाधायइ रुक्खेसु-सुदंसणा पियदसणा दुवे देवा महड्डिया जाव पलिओवमठिईया परिवसंति' तत्र पूर्वार्धे उत्तरकुरुषु नीलगिरि समीपे धातकीवृक्षः, पश्चिमार्धे उत्तरकुरुषु नीलमहागिरि समीपे महाधातकी वृक्षश्च तिष्ठति, उभावपि जम्बूवृक्षः प्रमाणवन्तौ सर्वातिशायिविशेषणविशिष्टौ अत्र सुदर्शन-प्रियदर्शन नामानौ द्वौ देवौ महर्द्धिको यावत्पल्योपमस्थितिको संडेणं दीवे तत्थ तत्थ देसे तहिं २ पएसे धायइरुक्खा धायइवण्णा धायइसंडा णिच्चं कुसुमिया जाव उवसोभे माणा चिटुंति' हे गौतम ! धातकीखण्ड द्वीप में जगह २ स्थान २ पर धातकी के वृक्ष-आवले के वृक्ष, धातकी के वन, और धातकी के वनषंड सदा कुसुमित रहते हैं यावत् सव से अधिक सुन्दर लगते हैं उपमातीत प्रतीत होते हैं अतः इस कारण-इस द्वीप का नाम धातकीखण्ड द्वीप हुआ है 'तथा धायइ महाधायइ रुक्खेसु, सुदंसणा पियदसणा दुवे देवा महडिया जाव पलिओवमट्टिईया परिवसंति' धातकीखण्ड के पूर्वार्ध में उत्तरकुरु क्षेत्र में नीलगिरि के पास धातकी वृक्ष है एवं धातकीखण्ड के पश्चिमार्ध में उत्तरकुरु में नील महागिरि के पास महाधातकी वृक्ष है इन दोनों का प्रमाण जम्बू वृक्ष के बराबर है ये दोनों ही वृक्ष सर्वाधिक सुन्दर हैं इन पर क्रमशः सुदर्शन और प्रियदर्शन नाम के दो महर्द्धिक आदि विशेषणों से भरे हुए देव रहते हैं। इन तहिं पएसे धायइरुक्खा धायइवण्णा धायइसंडा णिच्चं कुसुमिया जाव उवसोभे माणा चिदंति' गौतम ! घाती' दीपमा स्थणे स्थणे थाती सेनामना વૃક્ષે અર્થાત્ આંબળાનાવૃક્ષે, ધાતકીના વનો અને ધાતકીના વનણંડે સદા કસમિત રહે છે. યાવત સૌથી વધારે સુંદર લાગે છે. અર્થાત્ તે ત્રણે ઉપમાને યોગ્ય બનેલ છે. એ કારણથી આ દ્વીપનું નામ ઘાતકીખંડ દ્વીપ એ પ્રમાણે थयेत छ. तथा 'धायइ महाधायइ रुक्खेसु सुदंसणा, पियदसणा दुवे देवा महड़ढिया जाव पलिओवमट्टिइया परिवसंति' मा यातना दिमा ઉત્તર કુરૂક્ષેત્રમાં નીલગિરીની પાસે ધાતકી નામનું વૃક્ષ છે. તથા ધાતકીખંડના પશ્ચિમાઈમાં ઉત્તરકુરુ ક્ષેત્રમાં નીલમહાગિરિની પાસે મહાધાતકી વૃક્ષ છે. આ બન્નેનું પ્રમાણ જંબૂ વૃક્ષની ખબર છે. એ બેઉ વૃક્ષે સૌથી વધારે સુંદર છે. તેની ઉપર કમશઃ સુદર્શન અને પ્રિયદર્શન એ નામના મહદ્ધિક વિગેરે
જીવાભિગમસૂત્ર
