________________
४५५
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.३ सू.७६ नीलवंतादिहृदनिरूपणम् दाक्षिणात्यात्- चरमान्तात् अर्वाग्दक्षिणदिशि अष्टौ चतुस्त्रिंशानि योजनशतानि चतुरः सप्तभागांश्च योजनस्याऽवाधया शीताया महानद्याः बहमध्यदेशभागे अत्रावकाशे ऐरावतहदः ऐरावतहदस्य वक्तव्यतापि नीलवद्हदस्य आयामविष्कम्भो द्वेध पद्मवरवेदिका वनषण्डत्रिप्सोपानप्रतिरूपकतोरणमूलपद्माष्टशतपरिवार पदमपरिक्षेप त्रयवक्तव्यतावत् नामान्वर्थसूत्रमपि तथा नवरं-यस्मातत्रोत्पलादीनि एरावतहदप्रभाणि ऐरावतनाम च देवः प्रतिवसति तेन-ऐरावत हूदः कथ्यते ऐरावतराजधान्यपि काञ्चनपर्वतवक्तव्यताऽवसाना इति । सम्प्रति-माल्यवदह्रदं प्रस्तोति-कहि णं भंते-कुत्र भदन्त ! माल्यवान्नामाइदः खलु प्रज्ञप्तः ? हे गौतम ! ऐरावत इदस्य दक्षिणात्याच्चरमान्तात् अर्वाग्दक्षिणस्या मष्टौ चतुस्त्रिंशानि योजन शतानि अबाधया सीतामहानद्या बहुमध्यदेशभागे अत्रोत्तरकुरुषु माल्यवान्नामहूदः उत्तर में प्रभु कहते हैं-हे गौतम ! चन्द्र हूद की दक्षिण दिशा के चरमान्त से पहिले दक्षिण दिशा में ८३४४ योजन की दूरी पर सीता महानदी के बहुमध्य देश भाग में ऐरावत हूद नामका हूद है इस ऐरावत हूद की वक्तव्यता भी नीलवंत हूद की जैसी ही है अतः इसका आयामविष्कम्भ, उध, पद्मवरवेदिका, वनषण्ड, त्रिसोपान प्रतिरूपक, तोरण, मूलपद्म, इसका पद्मपरिवार, पद्म परिक्षेपत्रय सब नीलवन्त हूद के प्रकरण में कहे गये अनुसार ही हैं यहां सब पद्म आदि का परिवार ऐरा. वत हूद की प्रभा जैसे ही हैं ऐरावत देव यहां रहता है इसकी ऐरावत नाम की राजधानी है यहां कांचन पर्वत भी है-सो यह सब वक्तव्यता जैसी अन्य हूदों में इनकी कही गई है वैसी ही इनके सम्बन्ध में यहां कह लेनी चाहिये 'कहि णं भंते !' इत्यादि हे भदन्त ! माल्यवान हूद આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પ્રભુત્રી કહે છે કે-હે ગૌતમ! ચંદ્રહદની દક્ષિણ દિશાના ચરમાન્તની પહેલાં દક્ષિણ દિશામાં ૮૩૪È આઠસો ચોત્રીસ સાતિયા ચાર
જન દૂર સીતા મહાનદીના બહુમધ્ય દેશભાગમાં ઐરાવત નામનું હદ આવેલ છે. આ ઐરાવત હદનું વર્ણન પણ નીલવંત હદના વર્ણન પ્રમાણે છે. તેથી તેને આયામ, વિષ્કભ. ઉધ, પદ્મવર વેદિકા, વનખંડ, ત્રિપાન પ્રતિરૂપક, તેરણ, મૂલપમ, તેને પદ્મ પરિવાર પદ્મપરિક્ષેપ પત્ર એ બધા નીલવંત હદના પ્રકરણમાં કહ્યા પ્રમાણેજ છે. અહીયાં પદ્મ વિગેરેને પરિવાર ઐરાવત હદની પ્રભા જેવી પ્રભાવળે છે. ઐરાવતદેવ ત્યાં રહે છે. તેની રાજધાની ઐરાવત નામની છે. અહીયાં કાંચન પર્વતે પણ છે. તો આ તમામ પ્રકારનું વર્ણન જેમ બીજા હદના વર્ણનમાં તેમના સંબંધમાં વર્ણવેલ છે, એજ प्रमाणे मान समयमा सही १पी यु. 'कहिणं भंते !' त्या
જીવાભિગમસૂત્ર
