________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र. १० सू. १४३ प्रकारान्तरेण सर्वजीवानां द्वैविध्यम् १३८१ स जघन्ये नान्तर्मुहूर्तम् भाषणादुपरम्याऽन्तर्मुहूर्तेन कस्यापि भूयोऽपि भाषणप्रवृत्तेः पृथिव्यादि भावस्य वा जघन्यत एतावन्मात्रकालत्वात् । उत्कर्षतो वनस्पतिकालः, सच अनन्ता उत्सर्पिण्यवसर्पिण्यः कालतः क्षेत्रतोऽनन्ता लोका असंख्येयाः पुद्गलपरावर्ताः ते च आवलिकाया असंख्येयो भागः । ' भासगस्स णं भंते ! केवइयं कालं अंतरं होइ ?, जहन्नेणं अंतोमुहुत्तं-उक्कोसेणं अनंतं कालं वणस्सइकालो' भाषकस्य खलु भदन्त ! कियत्कालमन्तरम् ? गौतम ! जघन्येनान्तर्मुहूर्तम् अर्थात् कम से कम एक अन्तर्मुहूर्त तक वह भाषक से विरत रह सकता है बाद में तो वह किसी न किसी के सम्बन्ध में सभाषण में प्रवृत्त हो ही जावेगा ।
'उक्कोसेणं अनंत कालं अनंता उस्सप्पिणीओ स० वणस्सइकालो' तथा अभाषक का अभाषक रूप से रहने का उत्कृष्ट काल वनस्पति काल प्रमाण है अर्थात् इतने काल तक वह अधिक से अधिक रूप में अभाषक अवस्था में बना रह सकता है इस वनस्पतिकाल में अनन्त उत्सर्पिणियां और अनन्त अवसर्पिणियां समाप्त हो जाती है तथा काल की अपेक्षा अनन्तलोक समाप्त हो जाते हैं असंख्यात पुद्गल परावर्त हो जाते हैं । ये पुद्गल परावर्त यहां आवलिका के असंख्यातवें भाग प्रमाण होते हैं । वनस्पतियों में इतने काल तक अभाषकता रहती है ।
अन्तर कथन - ' भासगस्स णं भंते ! केवइयं कालं अंतरं होई' हे भदन्त ! भाषक का अन्तर - कितने काल का होता है ? उत्तर में प्रभु ષક પણાથી રહી શકે છે. અર્થાત્ ઓછામાં એછા એક અંતર્મુહૂત પન્ત તે ભાષણથી રહિત રહી શકે છે. અને તે પછી તે કાઈ ને કાઇ વિષયના भाषणुभां प्रवृत्त थर्म ४ ४शे. 'उक्कोसेणं अनंत कालं अनंता उस्सप्पिणी ओस पिणो वणस्सइकालो' तथा भाषानी अभाष पाणाथी रहेवाना उत्कृष्ट आज વનસ્પતિ કાળ પ્રમાણ છે અર્થાત્ આટલા કાળ પન્ત તે વધારેમાં વધારે રીતે અભાષક અવસ્થામાં બનીને રહી શકે છે. આ વનસ્પતિ કાળમાં અનંત ઉત્સર્પિણયા અને અનંત અવસર્પિણયા સમાપ્ત થઇ જાય છે. તથા કાળની અપેક્ષાથી અન તલાક સમાપ્ત થઇ જાય છે. અસંખ્યાત પુદ્ગલ પરાવ થઇ જાય છે. આ પુદ્ગલ પરાવતું અહીંયાં આવલિકાના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણુ હાય છે. વનસ્પતિમાં આટલા કાળ પન્ત અભાષકપણું રહે છે. અંતરદ્વાથનું કથન—
'भागस्स णं भंते! केवइयं कालं अंतर होई' हे भगवन् ! भाषउनु म ंतर કેટલા કાળનુ હાય છે ? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં પ્રભુશ્રી કહે છે કે, હે ગૌતમ !
જીવાભિગમસૂત્ર
