________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.३सू.५३ वनषण्डादिकवर्णनम्
८४३ इत्यर्थः, अथ वनपण्डगतपादपान् वर्णयति-ते णं पायवा' इत्यादि ते-वनषण्डा. न्तर्गताः खलु पादपाः वृक्षा:-मूलवन्तः, मूलानि प्रभूतानि दूरावगाढानि च सन्ति येषां ते मूलवन्तः, कन्द एषां विद्यते इति कन्दवन्तः, एवं स्कन्धवन्त:त्वग्वन्तः शालावन्तः प्रवालवन्तः पत्रवन्तः पुष्पवन्तः फलवन्तो बीजवन्तः, इत्यपि ज्ञातव्यम्, तत्र मूलानि लोकप्रसिद्धानि यानि कन्दस्याधः प्रसरन्ति, कन्दास्तेषां मूलानामुपरिवर्तिनस्तेऽपि प्रसिद्धा एव, स्कन्धः स्थूडं यतो मूल. शाखाः प्रभवन्ति, त्वक्-छल्ली, शाला-शाखा, प्रवाल:-पल्लवाङ्कुरः, पत्रपुष्पफलबीजानि प्रसिद्धानि, 'अणुपुच्च सुजाय रुइलवट्टभावपरिणया' आनुपूर्वी सुजातरुचिरवृतभावपरिणताः, आनुपूत्यौ-मूलादिपरिपाटया सुजात इत्यानुपूर्वी सुजाताः रुचिरा-स्निग्धत या देदीप्यमानच्छविमन्तः, तथा वृत्तमा वेन -वृक्षों का वर्णन करते है ‘ते णं पायवा' उसवनखंड के पादप-वृक्ष ऐसे है कि जिनके प्रभूत मूल बहुत दूर २ तक जमीन के भीतर गहरे गये हुए है ये पादप प्रशस्तकन्दवाले है प्रशस्त स्कन्धवाले हैं प्रशस्त छालवाले हैं प्रशस्त पत्रों वाले है, प्रशस्त पुष्पों वाले है, प्रशस्तफलों वाले है और प्रशस्त बीजवाले है। जडका नाम मूल है जड के ऊपर
और स्कन्ध के पहिले तक के भाग का नाम कन्द है जहां से मूल शाखाएँ फूटती है उस स्थान का नाम स्कन्ध है प्रवालनाम कों पलों का है बाकी के और पत्रादिशब्दो का अर्थ प्रतीत ही है। 'आणुपुत्व सुजायरुइलवभावपरिणया' ये सब पादप समस्त दिशाओं में एवं समस्त विदिशाओं में अपनी २ शाखाओं द्वारा और प्रशाखाओं द्वारा इस ढंग से फैले हुए है कि जिससे ये गोल गोल प्रतीत होते है,
वे ! वनमंडन वृक्षार्नु वर्णन ७२वामां आवे छे. 'ते णं पायवा' એ વનખંડના વૃક્ષ એવા છે કે જેના મેટા મેટા મૂળિયા ઘણે દૂર સુધી જમીનની અંદરના ભાગમાં ઊંડે સુધી ઉતરી ગયેલા છે. આ વૃક્ષે પ્રશસ્ત પોવાળા છે. પ્રશસ્ત પુપોવાળા છે. પ્રશસ્ત ફળે વાળ છે. અને પ્રશસ્ત બીયાઓ વાળા છે. જડનું નામ મૂળ છે. મૂળની ઉપર અને સ્કંધ-થડની પહેલાના ભાગનું નામ કંદ છે. જ્યાંથી ડાળે ફટે છે તેનું નામ સ્કંધ થડ છે. પ્રવાલ કંપળને કહે છે. બાકીના બીજા પગે વિગેરે શબ્દોને અર્થ સ્પષ્ટ જ છે. 'आणुपुव्व सुजायरुइलवट्टभावपरिणया' या मथा वृक्षा सघनी हिशायोमा અને સઘળી વિદિશાઓમાં પોત પોતાની શાખાઓ દ્વારા અને પ્રશાખાઓ દ્વારા એવી રીતે ફેલાએલા છે, કે જેનાથી એ ગોળ ગોળ પ્રતીત થાય છે. મલ વિગેરે પરિપાટિ પ્રમાણેજ એ બધા વૃક્ષો સુંદર રીતે ઉત્પન્ન થયેલા છે. તેથી
જીવાભિગમસૂત્ર
