________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.३सू.३४ एकोरुकद्वीपस्याकारादिनिरूपणम् ५२७ वाद्यते इत्यर्थः, मृदङ्गो लघुर्मर्दला, पणवो भाण्ड पटहो लघुपटहो वा, पटहो लोक प्रसिद्ध एव, दर्दरका यास्य चतुर्मिश्चरणैरवस्थानं भुवि तथा सगोधा चर्मावनद्धो वाद्यविशेषः करटीलोक-प्रसिदुधैव' डिडिमः प्रथमप्रस्तावना सूचकः पणवविशेष: भंभाढक्कानिः स्वनानीति संप्रदायः, होरंभा महाढको क्वणिता वीणाविशेषरूपा खरमुखी-काहला मुकुन्दो रजवाद्यविशेषो यः प्रायोऽमिलीनं वाद्यते शंखिका लघुशंखरूपा अस्याः स्वर ईषत्तीक्ष्णो भवति न तु शंखवदतिगंभीरः परिली. नाम पणव है दोल का ही जो एक प्रकार का आकार प्रकार कृत भेद होता है उसका नाम पटह है जो चार पाद वाली काष्ठ की चौकी पर रखकर बजाया जाता है और जो गोधा विगेरे प्राणियों के चमडे से मढा होता है उसका नाम दर्दरक कहलाता है करटी भी एक जाति का लोकप्रसिद्ध वाद्य विशेष है प्रथम प्रस्तावना का सूचक जो पणव विशेष है उसका नाम डिडिम है भंभा और ढक्का ये भी एक प्रकार के वाद्य विशेष है इनमें से जो शब्द निकलता है वह भर भर जैसा निकलता है होरंभा भी ढक्का ही जैसा होता है परन्तु यह ढक्का की अपेक्षा बड़ा होता है कणित एक प्रकार की विशेष वीणा होती है खरमुखी भी एक प्रकार का वाद्य विशेष है-जिसे मुंह से फूंक देकर बजाया जाता है-इसे बुन्देलखण्डी भाषा में रमतूला कहते हैं-इसका आकार प्रकार गधे के मुख जैसा होता है मुकुन्द भी एक प्रकार का वाजिंत्र होता है । यह तबला के आकार का होता है पर कुछ २, लम्बा होता है और दोनों तरफ से बजाया जाता है शंखिका यह खर शंखिका और ईषत्तीक्ष्ण शंखिका એક પ્રકારને આકાર પ્રકારના ભેદ જે હોય છે. તેનું નામ પટલ છે. જે ચાર પાયાવાળી લાકડાની ચેકી પર રાખીને વગાડવામાં આવે છે, અને જે છે વિગેરે પ્રાણિના ચામડાથી મઢેલ હોય છે, તેનું નામ દર્દક કહેવાય છે. કરટિ પણ લોકપ્રસિદ્ધ એક જાતનું વાઘવિશેષ છે. પહેલી પ્રસ્તાવના સૂચક જે પણ વિશેષ છે, તેનું નામ ડિડિમ છે. ભંભા અને ઢકકા એ પણ એક પ્રકારનું ઢલ નામનું વાદ્ય વિશેષ છે. તેમાંથી જે અવાજ નીકળે છે, તે ભર ભર જે નીકળે છે. હોરંભા નામનું વાદ્ય વિશેષપણું ઢકકાના જેવું જ હોય છે. પરંતુ તે ઢકકા કરતાં મોટું હોય છે. કવણિત એ એક પ્રકારની વિશેષ વીણા હોય છે. ખરમુખી પણ એક પ્રકારનું વાઘ વિશેષ છે. જેને મોઢાથી કુંકમારીને વગાડવામાં આવે છે, તેને બુંદેલખંડની ભાષામાં “રમતુલા કહે છે. તેને આકાર ગઘેડાના મુખ જે હોય છે. મુકુંદ પણ એક પ્રકારનું વાત્ર હોય છે. તે તબલાના આકારનું હોય છે. પરંતુ તેનાથી કંઈક લાંબુ હોય છે, અને બને
જીવાભિગમસૂત્ર
