________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.३सू.३० सभेदपृथिव्याः स्थित्यादिनिरूपणम् ४५९ पृथिवीजीवानां भदन्त ! कियन्तं कालं स्थिति भवतीति प्रश्न:, भगवानाह 'गोयमा' इत्यादि, ‘गोयमा' हे गौतम ! 'जहन्नेणं अंतोमुहत्तं' उक्कोसेणं बावीसं. वाससहस्साई' जघन्येनान्तर्मुहूर्त यावत स्थितिभवतीति तथोत्कर्षेण द्वाविंशतिवर्षसहस्राणि यावत् स्थितिर्भवतीति ।लक्ष्ण पृथिवीत आरभ्य खरान्तपृथिवीनामुत्कर्षस्थिति विषये संग्रहगाथामाह -
'सहाय शुद्ध बालुय मणोसिला सक्कराय खर पुढवी । इगबार चोद्दससोलसद्वारस बावीसं समसहस्सा'
श्लक्ष्णा च शुद्धा बालुका च मनःशिला शर्करा च खरपृथिवी । एकद्वादश चतुर्दश षोडशाष्टादश द्वाविंशति समा सहस्राणि'इतिच्छाया।
अयमर्थः-लक्ष्णपृथिव्याः एक वर्षसहस्रमुत्कर्षतः स्थिति भवति, शुद्ध पृथिव्या द्वादशवर्ष सहस्राणि, बालुका पृथिव्याश्चतुर्दशवर्षसहस्राणि, मनःशिलापृथिव्याः षोडशवर्षसहस्राणि शर्करापृथिव्या अष्टादशवर्षसहस्राणि, खरपृथिव्या द्वाविंशतिवर्षसहस्राणि, सर्वासाममीषां पृथिवीनां जघन्येनान्तर्मुहूर्तमेव स्थितिभवतीति ज्ञातव्यम् ॥ 'गोयमा! जहन्नेणं अंतोमुहुत्त उक्कोसेणं बावीसं वाससहस्साई' हे गौतम! खर पृथिवी के जीवों की स्थिति जघन्य से एक अन्तर्मुहूर्त की और उत्कृष्ट से बाईस हजार वर्ष की कही गई इस तरह इलक्षण पृथिवी के जीवों से लेकर खर पृथिवी तक के जीवों की जघन्य स्थिति तो सब की एक अन्तर्मुहूर्त की है पर उत्कृष्ट स्थिति में भिन्नता है जो ऊपर में प्रकट कर दी गई है यही बात इस गाथा द्वारा समझाई गई है'सण्हा य सुद्धबालु य मणोसिला सक्करा य खर पुढवी।
इग बारचोदससोलसट्ठारस बावीसवाससहस्सा' इसका अर्थ स्पष्ट है। કાળની અપેક્ષાથી કેટલા કાળની કહેવામાં આવી છે? આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં प्रभुश्री गौतमस्वामीन ४३ छे 'गोयमा ! जहण्णेणं अंतोमुहुत उक्कोसेण बावीस वाससहस्साई' गौतम! १२ पृथ्वीना वानी स्थिति धन्यथा એક અંતમુહૂર્તની અને ઉત્કૃષ્ટથી બાવીસ હજાર વર્ષની કહી છે. આ રીતે લણ પૃથ્વીના જીથી લઈને ખર પૃથ્વી સુધીના જીની જઘન્ય સ્થિતિ તે બધાની જ એક અંતર્મુહૂર્તની છે. પરંતુ ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિમાં જૂદાઈ આવે છે. જે ઉપર બતાવવામાં આવી છે. એ જ વાત આ ગાથા દ્વારા સમજાવવામાં આવી છે.
'सहाय सुद्धवालु य मणोसिला, सक्कराय खरपुढवी ।
इगबार चोदस सोलस द्वारस बावीसवास सहस्सा' આ ગાથાને અર્થ ઉપર સ્પષ્ટ કરવામાં આવેલ છે.
જીવાભિગમસૂત્ર