________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.३सू.२६ पक्षीणां लेश्यादिनिरूपणम् ४११ अनेक जातिकुलसंभवात् तद्यथा-एकस्पामेव छगणयोनौ कृतिजातिकुलं कीटजातिकुल वृश्चिकजातिकुलमित्यादि, एवं चैकस्यामेव योनौ अवान्तर जाति भेदभावादनेकानि योनि प्रवाहाणि जातिकुलानि संभवन्ती त्युत्पद्यन्ते खेचरपञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिजानां द्वादशजातिकुलकोटियोनि प्रमुखशतसहस्राणि। अत्र भवति संग्रहणी गाथा
'जोणी संग्रह लेस्सा दिट्ठी नाणे य जोग उवओगे। उववाय ठिई समुग्धाय चयणं जाई कुल विहीउ' ॥१॥ योनिसंग्रह लेश्या दृष्टयो ज्ञानं च योगोपयोगौ।
उपपातस्थितिसमुघाताश्चयवनं जातिकुल विधिस्तु ॥इति च्छाया,॥ अस्या अर्थ:-खेचरपञ्चेन्द्रियतिर्यगूयोनिकानां प्रथमयोनिसंग्रहद्वारं ततो अनेक जातिकुलों का संभव होता है। जैसे-एक ही छगण (गोबर) रूप योनि में कृमि जाति कुल, कीट जाति कुल, वृश्चिक जाति कुल आदि प्रत्यक्ष देखने में आते हैं। इसी तरह एक ही योनि में अवान्तर जाति भेद के सदभाव से अनेक योनि प्रवाह वाले जातिकुल होते हैं। इस तरह से खेचर पञ्चेन्द्रिय तिर्यग्योनि के जीवों की बारह लाख जाति कुल कोटि है। इन द्वारों के विषय में संग्रहणी गाथा ऐसी है
'जोणी-संगह लेस्सा-दिट्ठी नाणेय जोग उवओगे,
उववाठिई समुग्धाय चयणं जाई कुल विहीउ ॥१॥ इस गाथा का भाव ऐसा है-खेचर पञ्चेन्द्रियों का प्रथम योनि संग्रह द्वार, फिर लेश्या द्वार, फिर दृष्टि द्वार फिर ज्ञान द्वार फिर योग द्वार, फिर उपयोग द्वार फिर उपपात द्वार फिर स्थिति द्वार, फिर समु. છાણ રૂપ યોનિમાં કૃમિજાતિકુલ, કીટજાતિકુલ, વશ્ચિક જાતિકુલ, વિગેરે વિગેરે પ્રત્યક્ષ દેખવામાં આવે છે. એ જ પ્રમાણે એક જ પેનીમાં અવાનર જાતિ ભેદના સદૂભાવથી અને એનિના પ્રવાહવાળા જાતિકુલ હોય છે. આ રીતે બેચર પંચેન્દ્રિયતિયંગેનિક જીવની બાર લાખ જાતિકુલ કેટ છે. આ દ્વારના વિષયને સંગ્રહ કરવાવાળી ગાથા આ પ્રમાણે છે.
'जोणी संगहलेस्सा दिट्ठी नाणे य जोग उवओगे
'उववाय ठिई समुग्घाय, चयणं जाई कुल विहीउ' ॥ १ ॥ આ ગાથાને ભાવ એ છે કે ખેચર પચેન્દ્રિયોનું પહેલું પેનિસંગ્રહ દ્વાર, તે પછી લેશ્યા દ્વાર, તે પછી દષ્ટિદ્વાર, તે પછી જ્ઞાન દ્વાર, તે પછી ચગદ્વાર, તે પછી ઉપગદ્વાર, તે પછી ઉપપાતદ્વાર તે પછી રિથતિહાર,
જીવાભિગમસૂત્ર