________________
प्रमेयद्योतिका टीका प्र.३ उ.२सू.१६ किं द्रव्यमया नरका इति निरूपणम् २०९ भवति । 'एतदाशयेनैवाह-'सासयाणं ते नरगा दवट्टयाए' शाश्वता नित्याः खलु ते रत्नप्रभानरका द्रव्यार्थतया प्रतिनियत तथाविधसंस्थानादिरूपतया । किन्तु 'वण्णपज्जवे हिं' वर्णपर्यायैः कालनीललोहितपीतशुक्लपर्यायरित्यर्थः तथा-'गंधपज्जवेहि' गन्धपर्यायैः सुरभि दुरभि गन्धपर्यायरित्यर्थः 'रसपज्जवेहि' रसपर्याय तिक्तकटुकषायाम्लमधुरपर्यायैरित्यर्थः, तथा- फासपज्ज वेहि' कर्कशमृदुकगुरुकलघुकशीतोष्ण स्निग्धरूक्षस्पर्शपर्यायैः पुनरेते नरकाः 'असासया' अशाश्वताः बाहिरी अनेक पुद्गल वहां पहुंच जाते हैं । क्योंकि जीव और पुद्गल ये दो ही द्रव्य गति क्रिया और स्थिति क्रियाशील हैं। परन्तु-'सासयाणं ते णरगा दव्वट्ठयाए' वे नरक द्रव्यार्थ दृष्टि से शाश्वत है-क्योंकि उनके संस्थान आदि कोई परिवर्तन नहीं होता है । यह तो उनका प्रतिनियत ही बना रहता है 'वरुणपज्जवेहिं गंध पज्जवेहिं रसपज. वेहिं फासपज्जवेहिं असासया' द्रव्यार्थ दृष्टि से ये शाश्वत हैं ऐसा यह कथन एकान्तरूप से नहीं है किसी अपेक्षा ये अशाश्वत भी हैं-यही बात इस सूत्रपाठ द्वारा स्पष्ट की गई है। कृष्ण, नील, लोहित पीत
और शुक्ल इन रूप पर्यायों से गन्ध पर्यायों से, रस पर्यायों से और स्पर्श पर्यायों से ये अशाश्वत भी हैं। कृष्ण शुक्ल आदि रस की पर्यायें हैं सुरभिगन्ध और दुरभिगन्ध ये गन्ध की पर्याये हैं तिक्त, कटु, कषाय, आम्ल और मधुर ये रस की पर्यायें हैं और कर्कश, मृदुक, गुरुक, लघुक शीत, उष्ण, स्निग्ध, रूक्ष ये स्पर्श की पर्याये है। અનેક પુદ્ગલે ત્યાં પહોંચી જાય છે. કેમકે જીવ અને પુદ્ગલ આ બે જ द्रय गति लिया भने स्थिति छियाशी छे. परंतु 'सासयाणं ते णरगा व्व
याए' ते नवासे! द्रव्याथ थी शाश्वत छ. म तेमानी संस्थान વિગેરેમાં કંઈ પણ પરિવર્તન થતું નથી. તે તે તેની પ્રત્યે નિયતજ બન્યા रहे छे. 'वण्णपज्जवेहि गंधपज्जवेहि रसपज्जवेहि फासपज्जवेहि असासया' દ્રવ્યર્થ દષ્ટિથી તે શાશ્વત પણ છે. એ પ્રમાણેનું આ કથન એકાન્તરીતે નથી. કેઈ અપેક્ષાથી એ અશાશ્વત પણ છે. એજ વાત આ સૂત્રપાઠ દ્વારા સ્પષ્ટ કરવામાં આવી છે. કૃષ્ણ, નીલ, લેહિત લાલ પીત-પળે અને શુકલ કહેતાં
શ્વેત સફેદ આ વર્ણ રૂપી પર્યાથી આ બધા અશાશ્વત પણ છે, કૃષ્ણ, શુકલ વિગેરે રસના પર્યા છે. સુરભિગંધ અને દુરભિગંધ આ ગધના પર્યાય છે. તીખા, કડવા, કષાય- તુરા, અમ્લ-ખાટા અને મધુર કહેતાં મીઠા આ રસના પર્યાય છે. તથા કર્કશ, મૃદુ, ગુરૂ, લઘુ, શીત, ઉષ્ણ નિષ્પ અને રૂક્ષ આ સ્પર્શના પર્યાય છે.
जी० २७
જીવાભિગમસૂત્ર
