________________
-
४३२
राजप्रश्नीयसूत्रे युक्त इत्यर्थः, तथा-उच्चारप्रस्त्रवणखेलशिवाणजल्लपरिष्ठापनिकासमित:-तत्र उच्चारः-पुरीष, प्रस्रवण-मूत्रं, खेल:-श्लेष्मा-उपलक्षणत्वान्निष्ठीवनस्यापि धूंकइति भाषाप्रसिद्धस्यापि ग्रहणम् शिवाणं नासिकामलं, जल्लः-स्वेदजमलम्, एतेषां परिष्ठापनिका, परिष्ठापना-परित्यागः, सैव परिष्ठापनिका, तस्या समितः-सम्यगुपयुक्तः, तथा-मनोगुप्तः-मनोगुिप्तस्त्रिधा-तत्र आतरौद्रध्यानानुबन्धि कल्पनाजालवियोगरूपा प्रथमा १, शास्त्रानुसारिणी परलोकसाधिका धर्मध्यानानुबन्धिनी माध्यस्थ्यपरिणतिर्द्वितीया २, मनोवृत्तिनिरोधेन योगनिरोधावस्थाभाविनी आत्मरमणरूपा तृतीया ३, तदुक्त योगशाखे
"विमुक्तकल्पनाजालं समत्वे सुप्रतिष्ठितम् ।
आत्मारामं मनस्तज्ज्ञ मनोगुप्तिरुदाहृता ।१।" इति । नाम-आदानभाण्डमात्रनिक्षेपणासमिति है, अर्थात् -प्रतिलेखन, प्रमार्जनपूर्व क प्रवृत्ति से युक्त होना. इसका नाम आदानभाण्डमात्रनिक्षेपणा समिति है। उच्चार नाम-पुरिषका है, प्रस्रवण नाम-मूत्र का हैं, खेल नाम श्लेष्मा का है, उपलक्षण से थूक का मी यहां ग्रहण किया गया है. । शिवाणनाम से यहां नासिका का मल गृहीत होता है, (नासामलं तु सिंधाणं इति अमरः)। स्वेदज मैल का नाम-जल्ल है, इनकी परिष्ठापनिका में त्यागमें समित होना, उसका नाम-उच्चारप्रस्रवणखेलशिवाणजल्लपरिष्ठापनसमिति है । मनोगुप्ति-तीन प्रकार की हैं, इनमें-आत रौद्र ध्यानानुबन्धी कल्पनाज़ाल का परित्याग करना इसका नाम प्रथम मनोगुप्ति है-१ शास्त्रानुसारिणी-परलोक साधिका-धर्मध्यानानुबन्धिनी. एवं माध्यस्थ परिणतिरूप द्वितीय मनोगुप्ति है-२ मनोवृत्ति के निरोध से योग निरोधकरनेवाली भाविनी जो-आ मरमणरूप गुप्ति है. वह तृतीय मनोगुप्ति है,। योगशास्त्र में कहा हैસમિતિ છે. એટલે કે પ્રતિલેખન, પ્રમાર્જનપૂર્વક, પ્રવૃતિત થવું તે આદાન-ભાંડ માત્ર નિક્ષેપણું સમિતિ છે. પુરીષનું નામ ઉચ્ચાર મૂત્રનું નામ પ્રશ્નવણ, લેમાનું નામ ખેલ છે. ઉપલક્ષણથી થકનું પણ અહીં ગ્રહણ કરવામાં આવ્યું છે. શિંઘાણ नाम ही नासिl मल माटे प्रयुत प्य छे. (शिंघाण काचपात्रे च लाहनासिकये मले इति मेदिनी कोषः) स्व भानु नाम ८८ छ, मेमनी परी! પનિકામાં-ત્યાગમાં સમિત થવું તેનું નામ ઉચ્ચાર પ્રસ્ત્રવણ ખેલ શિંઘાણ જલ પરિઝાપન સમિત છે. મને ગુપ્ત ત્રણ પ્રકારની છે. આમાં આર્તરોદ્રધ્યાનાનુબન્ધી કલ્પનાઓને પરિત્યાગ કરવો તે પ્રથમ મનગુપ્તિ છે. શાસ્ત્રાનુસારિણી પરલેક સાધિકા ધર્મધ્યાનાનુબંધિની અને માધ્યસ્થ પરિણતિરૂપ દ્વિતીય અનેગુપ્તિ છે. ૨, મનવૃત્તિ ના નિરોધાવસ્થાભાવિની જે આત્મરક્ષણ ગુપ્તિ છે તે તૃતીય મણિ છે. યોગશાસ્ત્રમાં
શ્રી રાજપ્રક્ષીય સૂત્ર: ૦૨
