________________
२००
प्रश्रव्याकरणसूत्रे चास्य तथाहि-न तावनिर्गुणत्वं चेतनास्वरूपखाभ्युपगमात् । अनुपलेपकत्वमपि न बद्धमुक्तावस्था व्यवस्थाविच्छेदप्रसङ्गात् ॥ सू० ७॥
पुनरप्याह-' अवि य' इत्यादि
मूलम्-अवि य एवमासु असब्भाव जंपि एहिं किंचि जीवलोगे दोसई सुकयं वा दुक्कयं वा, एवं जइच्छाए वा सहावेण वावि दयिवयप्पभावओ वावि भवइ, नत्थि तत्थ किचिकयकं तत्तं लक्खणं विहाणं नियइ कारिया एवं केइ जंपति इडिरससायगारवपरावहवे करणालसा परूवेंति धम्मवीमंसएणं मोसं ॥ सू० ८॥
टीका-'अवि य ' अपि च एवं वक्ष्यमाणरीत्या 'असन्मावं ' असद्भावं 'आहं सु' आहुः कथयन्ति कथमित्याह-जंपि' यदपि किंचि ' किश्चित् 'एहि' समान निर्लिप्त है । अतः कहा है “अकर्ता निर्गुणो भोक्ता " आत्मा कपिल दर्शने " यह भी युक्ति युक्त नहीं है कारण आत्माको सर्वथा निर्गुण मानने पर उसमें चेतनत्य गुण का भी अभाव होने से अचेतनत्व का प्रसंग प्राप्त होगा, परन्तु ऐसी बात तो वहां मानी नहीं गई है, क्यों कि आत्मा को चेतना गुण स्वरूप स्वीकार किया गया है। तथा पुष्कर पलाशवत् सर्वथा निर्लिप्त मानने पर उसकी जो बद्ध-संसारीऔर मुक्त ये जो दो अवस्थाएँ होती हैं उनकी व्यवस्था का विच्छेद प्राप्त होता है । सू-६॥
तथा-' अवि य' इत्यादि । टीकार्थ-(अवि य एवं असम्भावं आहेसु) इस प्रकार से जो असमात्माता भणपत्र समान लिन छे. तेथी । मु छ ? “ अकर्ता निर्गुणो भोक्ता आत्मा कपिलदर्शने" ते ५५ युतियुक्त नथी, ४।२६ मामाने सवथा નિર્ગુણ માનવામાં આવે છે તેમાં ચેતનત્વ ગુણને પણ અભાવ હોવાથી અચેતત્વને પ્રસંગે ઉપસ્થિત થશે, પણ એમ તે ત્યાં માનેલ નથી, કારણ કે આત્માને ચેતનગુણ સ્વરૂપ સ્વીકાર્યો છે. તથા કમલપત્ર પર રહેલ જળબિન્દુથી અલિપ્ત કમળ જે તેને માનવામાં આવે તો તેની બદ્ધ-સંસારી અને મુક્ત એ બે અવસ્થાઓ જે હોય છે તેની વ્યાવસ્થાનું ખંડન થશે. સૂદા
तथा-" अवि य" त्या Astथ-"अवि य ए असब्भावं आहेसु" -40 प्रभा १ मा ४ायो
શ્રી પ્રશ્ન વ્યાકરણ સૂત્ર