________________
अनगारधर्मामृतवर्षिणी टीका अ० ५ शैलकराजचरितनिरूपणम्
१३३
'वैश्व, ' अरसेहिय' अरौः हिादिव्यागार रहितैश्व, 'विरसेहिय' विरसैः पुराणत्वाद् विगतरसैश्च' सीयेहिय ' शीतैः शीतलैश्च ' उण्हेहिय ' उण्णैश्व ' कालाति
तेहिय' कालातिक्रान्तै क्षुधापिपासा कालेष्वप्राप्तैश्च ' पमाणाइक्कंतेहिय' प्रमाणातिक्रान्तैश्व बुभुक्षापिपासाऽननुकूलैश्च = बुभुक्षापिपासा यत्प्रमाणा वर्तते, तामतिक्रान्तैः तनिवारणासमर्थेः स्वल्पलब्धैरित्यर्थः । निश्यपानभोजनैश्च प्रतिदिवसप्राप्तैरन्नपानैश्च नित्यं प्रतिकूलपानभोजनं कुर्वतइति भावः । प्रकृतिसुकुमारकस्य स्वभाव कोमलस्य, सुखोचितस्य = सुखार्हस्य, लेशतोऽपि क्लेशासहस्येत्यर्थः, शरीरे वेदना = व्याधिः प्रादुर्भूता उत्पन्ना, सा वेदना कीदृशीत्याह - उज्जला = दुःखातिशयेन प्रलयाग्निवज्जाज्वल्यमाना यावत् अत्र यावत्करणेन - विउला, पगाढा, इत्यनयोः
नाम रूक्ष है । हिंग आदि के वधार से रहित हुए नीरस आहार का नाम अरस है । पुराने नीरस अन्न के बने हुए आहार का नाम विरस आहार है । बनाकर रखे हुए शीतल-ठंडे - आहार का नाम शीत है । गरम २ का नाम उष्ण है । क्षुधा पिपासा के समय में नहीं प्राप्त हुए आहार का नामकालातिक्रान्त है | अथवा क्षुधा पिपासा के अनुसार नहीं प्राप्त हुआ आहार भी कालातिक्रान्त कहा जाता है। जितनी भूख लगी हो, जितनी प्यास लगी हो उतने आहार पानी का नही मिलना थोड़ा सा मिलना इससे शरीर में अशक्ति आदि उत्पन्न हो जाती है । अनगार अवस्था में साधु को अनुकूल आहार पानी नहीं मिलता है । अतः प्रतिकूल आ हार पानी के सेवन से शरीर में विविध प्रकार की बाधाएँ उपस्थित हो जाती है। ऐसा ही राजऋषि शैलक अनगार के लिये हुआ । उनके शरीर
અરસ કહે છે જૂના થઈ ગયેલા અનાજના આહાર ખનાવવામાં આવે તે ‘રિસૢ નામે ઓળખાય છે બહુ વખત પહેલાં બનાવીને મૂકી રાખેલા ઠંડા થઈ ગયેલા આહારને ‘શીત’ કહેવામાં આવે છે. એકદમ ગરમ આહારને ઉષ્ણુ હે છે. ભૂખ અને તરસના વખતે અહાર ન મળે તેને કાલાતિક્રાંત કહેવાય છે. અથવા ભૂખ અને તરસને ચેાગ્ય આહાર ન મળવા તેને પણ કાલાતિકાંત કહેવાય છે. ભૂખ અનેતરસના પ્રમાણમાં આહાર અને પાણી મળે નહિ ઘેાડા પ્રમાણમાં મળે તે એનાથી શરીરમાં શિથિલતા આવી જાય છે. અનગાર અવસ્થામાં સાધુને અનુ મૂળ આહાર પણી મળતું નથી એથી પ્રતિકૂળ આહાર પણીના સેવનથી શરીર અનેક રીતે નબળું થઈ જાય છે. રાજષિ અનગારની હાલત પણ આવી જ
શ્રી જ્ઞાતાધર્મ કથાંગ સૂત્ર : ૦૨
