________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श०३४ अ.श.१ उ०२ अन० कैकेन्द्रियाणां भेदादिनि० ४५७ पथमोद्देशके एकेन्द्रियाणा मुत्पादः कथितः तत्रापि व्युत्क्रान्तिपदस्य प्रज्ञापनाया: पष्ठपदस्य संकेतः कृत स्तत स्तत्र येन रूपेण उत्पादः कथितः स्तथैवेहापि ज्ञातव्यः। तथाहि-सामान्यतया एकेन्द्रियाः नारकान् विहाय तिर्यमनुष्य देवेभ्य आगत्योत्पद्यन्ते । पृथिव्यवनस्पतिकायिकेषु देवानामपि उत्पत्ति सदभावात् । तेजोवायुकायिकेषु देवेभ्य आगत्य नोत्पद्यन्ते, तत्र च तिर्यग्योनि केभ्यः संमृछिम गर्भजेति द्विविधेभ्योऽपि मनुष्येभ्य श्वागत्योत्पद्यन्ते, इति विवेकः । ___ अथ समुद्घातसूत्रमाह-'अणंतरोववन्नग०' इत्यादि । 'अणंतरोववनग एगिदियाणं भंते ! कइसमुग्धाया पन्नत्ता' अनन्तरोपपन्नकैकेन्द्रियाणां भदन्त ! कति कह लेना चाहिये । अर्थात् इसी चौंतीसवे शतक के प्रथम एकेन्द्रियशतक मे प्रथम उद्देशक में एकेन्द्रिय जीवों का उत्पाद कहा गया है
और इस सम्बन्ध में वहां प्रज्ञापना के छठे व्युत्क्रान्तिपदका संकेत किया गया है, इसलिये वहां जिप्त रूपसे उत्पाद कहा गया है उसी प्रकार से वह यहां पर भी जानना चाहिये। सामान्यतया एकेन्द्रिय जीव नैरपिकों को छोडकर तिर्यश्च मनुष्य एवं देशों में से आकरके उत्पन्न होते है। पृथिवीकायिकों में अपकायिकों में और वनस्पतिकायिकों में देवों की उत्पत्ति हो जाती है । तेजस्कायिकों में एवं वायुकायिकों में देवों की उत्पत्ति नहीं होती है। वहां तिर्यग्योनिकों से एवं संमूच्छिम और गर्भज मनुष्यों से आकरके ही जीव उत्पन्न होते हैं। __ 'अणंतरोववन्नगएगिदियाणं भंते ! कइ समुग्धाया पण्णत्ता' हे भदन्त जो अनन्तरोपपन्नक एकेन्द्रिय जीव हैं उनके कितने समुद्घात तहेव' है गौतम ! सामान्य देशमा २ प्रमाणे वामां आवे छे, ४ પ્રમાણે અહિયાં પણ સમજી લેવું. અર્થાત આ ચેત્રીસમા શતકના પહેલા એકેન્દ્રિય શતકમાં પહેલા ઉદ્દેશામાં એકેન્દ્રિય જીને ઉપપાત કહેલ છે, અને તે સંબંધમાં ત્યાં પ્રજ્ઞાપના સૂત્રના છઠા વ્યુત્ક્રાંતિ પદની ભલામણ કરેલ છે, તેથી ત્યાં જે પ્રમાણે ઉત્પાદ કહેવામાં આવેલ છે, એજ પ્રમાણે તે કથન અહિયાં પણ સમજવું. સામાન્ય રીતે એક ઈન્દ્રિયવાળા જ નૈરયિકાને છેડીને તિર્યંચ મનુષ્ય અને દેવેમાંથી આવીને ઉત્પન્ન થાય છે, પૃથ્વીકાયિકોમાં, અકાયિકમાં, અને વનસ્પતિકાયિકમાં દેવની ઉત્પત્તી પણ થાય છે, તેજસ્કાયિકમાં અને વાયુકાયિકમાં દેવની ઉત્પત્તી થતી નથી. ત્યાં તિય"ચ નિકમાંથી અને સંમૂર્ણિમ અને ગર્ભ જ મનુોમાંથી આવી ને જ જીવ ઉત્પન્ન થાય છે.
'अणंतरोववन्नग एगिदिया ण भंते ! कइ समुग्घाया पण्णत्ता' लग અનતાપપનક એકેન્દ્રિય જે જીવે છે. તેઓને કેટલા સમુદુઘાતે કહ્યા છે?
भ० ५८
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૭
