________________
प्रमेषयन्दिका टीका श०२५ उ. ३ सु०४ द्रव्यार्थत्वेन प्रदेशनिरूपणम्
६६१
भंते! संठाणे० ' चतुरस्त्रं खलु भदन्त | संस्थान - किं कृतयुग्मप्रदेशावगाढम् ? योज प्रदेशावगाढम् ? द्वापरयुग्मन देशावगाढम् ? कल्यो प्रदेशावगाढं वेति प्रश्नः । उत्तरमाह - 'जहा वट्टे तहा चउरंसे वि' यथा वृत्त संस्थानं कथितं तथा चतुरस्र संस्थानमपि स्यात् कृतयुग्म देशावगाढं चतुरस्रसंस्थानम् स्यात् योजम देशाव गाढम् नो द्वापरयुग्मप्रदेशावगाढम् स्यात् कल्पोजपदेशावगाढम् इति । एवं वृत्तसंस्थानातिदेशेन चतुरख संस्थाने व्यवस्थाऽवगन्तव्येति भावः । 'जहा वह त्ति' तत्र यत् - प्रवरवर संस्थानं चतुष्पदेशिकम्, घनवतुरस्रं च संस्थानम् - अष्टपदेशिकं कथितम् तत् चतुः शेयत्वात् कृतयुग्ममदेशाव गाढम् । तथा यद् घनचतुरस्रं संस्थानं सप्तविंशतिपदेशिकं कवितम् तन्त्रशेषखात् ज्योमदेशावगाढम् । तथाकल्पोज प्रदेशावगाढ है ? इस प्रकार गौतम स्वामी के प्रश्न के उत्तर में प्रभु कहते हैं - 'जहा वट्टे तहा चउरंसे वि' हे गौतम! जैसा कथन वृत्तसंस्थान में किया गया है वैसा ही कथन चतुरस्र संस्थान में भी जानना चाहिये । इस प्रकार चतुरस्त्र संस्थान कदाचित् कृतयुग्मप्रदेश वगाढ है कदाचित् त्रयोजमदेशावगाढ है, कदाचित् कल्योजप्रदेशावगाढ है वह द्वापरयुग्मप्रदेशावगाढ नहीं है । इस प्रकार वृत्तसंस्थान के अतिदेश से चतुरस्र संस्थान में व्यवस्था जाननी चाहिये । प्रतरचतुरस्रसंस्थान चार प्रदेशों वाला कहा गया है और घनचतुरस्र संस्थान आठ प्रदेशों वाला कहागया है । इन दोनों में चार की शेषना से कृनयुग्मप्रदेशावगाढता है तथा जो घनचतुरस्रसंस्थान है वह २७ सताईस प्रदेशों वाला कहा गया है। चार के घटाते २ अन्त में यहाँ ३ बचते हैं इसलिये यह योजप्रदेशावगाह है।
ગાઢ છે ? કે કલ્પેજ પ્રદેશાવગઢ છે ? શ્રી ગૌતમ સ્વામીના આ પ્રશ્નના ઉત્તરમાં प्रभु श्री छे ! - 'जहा वट्टे तहा चउरंसे त्रि' हे गौतम! वृत्त संस्थानना સબધમાં જે પ્રમાણેનું કથન કરવામાં આવ્યુ છે, એજ પ્રમાણેનુ કથન ચતુરસ સંસ્થાનના સંબંધમાં પણ જાણવુ જોઇએ. આ રીતે ચતુરસ સંસ્થાન કોઇ વાર કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ છે, કેાઈ વાર યેાજ પ્રદેશાવાઢ છે કાઇ વાર કલ્ચાજ પ્રદેશાવગાઢ છે. તે દ્વાપર યુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ નથી. આ રીતે વૃત્ત સસ્થાનના અતિદેશ-ભલામણુથી ચતુઃસ્ર સંસ્થાનના સબંધમાં કથન સમજવું. પ્રતર ચતુરસ્ર સંસ્થાન ચાર પ્રદેશેાવાળુ` કહેલ છે. અને ઘન ચતુરસ સથાન આઠે પ્રદેશેાવાળુ કહેલ છે, આ ખન્નેમાં ચાર શેષ રહે-મચવાથી કૃતયુગ્મ પ્રદેશાવગાઢ પણ' થાય છે. તથા જે ઘનચતુસ્ર સંસ્થાન છે, તે ૨૭ સત્યાવીશ પ્રદેશેાવાળુ કહેલ છે. ચારને ઘટાડતાં ઘટાડતાં આમાં છેવટે ૩ ત્રણુ ખચે છે, તેથી Àાજ પ્રદેશાવગાઢ છે તથા જે પ્રતર ચતુસ્ર
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૫
