________________
--
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १६ उ० २ सू०१ जीवानां जराशोकादिनिरूपणम् ४७ येषां जीवानाम् मनो नास्ति तेषां जरामानं भवति, शोकस्य मानसत्वेन मनसो. भावे शोकस्याप्यभावात् प्रयोजकाभावे प्रयोज्याभावस्य सर्वानुमतत्वात् येषां जीवानां मनो भवति तेषां तु जराशोको एतदुभयमपि भवति, मनसः शरीरना. न्तरिकतया शोकादिमतो जराया आवश्यकत्वादिति। तथा च मनोरहितानां केवलशरीरवतामेकेन्द्रियाणां केवलं जरैव भवति जराया देहसहचरितत्वात् येषां तु मनोपि विद्यते तेषां जरापि शोकोपि भवति जराशोकयोत्पादानयोः शारीरमनसोरुभयोरपि सद्भावात् । ‘से तेणटेणं जाव सोगे वि' तत्तेनार्थेन यावत् जरापि जीवों के मन नहीं है, उन जीवों के जरा मात्र होता है। शोक नहीं होता है। क्योंकि शोक का सन्बन्ध मन से होता है, इसलिये मन के अभाव में शोक का भी अभाव होता है। जिन जीवों को मन होता है उन जीवों के जरा एवं शोक ये दोनों होते है। मन को शरीर पिना. भावी होने से शोकादिमान जीव को जरा अवश्य होती है। पर जिसको शरीर होता है उस को मन होता भी है और नहीं भी होता है । इस मकार शरीर के होने पर भी जिनको मन नहीं है ऐसे एकेन्द्रिय जीवों को केवल जरा ही होती है, क्योंकि जरा देह सहचारी होती है । तथा शरीर के सद्भाव में जिनको मन भी होता है उनको जरा भी होती है और शोक भी होता है। क्योंकि जरा और शोक के उपादान कारण जो शरीर एवं मन हैं उन दोनों का उसमें सद्भाव रहता है। 'से तेणटेणं जाव सोगे वि 'इस कारण हे गौतम! ऐसा कहा है कि जिनको
નથી તે છેને કેવળ “જરા” જ હોય છે શક હેતું નથી કેમકે શોકન સંબંધ મન સાથે હોય છે તેથી મનના અભાવમાં શેકને પણ અભાવ હોય છે પ્રાજકના અભાવમાં પ્રયોજય જેને અભાવ સર્વ સમ્મત છે. જે જીને મન હોય છે તે જીને જરા અને શોક એ બનને હોય છે મનન શરીરની સાથે અવિનાભાવે સબન્ધ પણ લેવાથી શેકાદિમાન જીવને જરા અવશ્ય હોય છે. પણ જીવને શરીર પણું હોય છે અને મન પણું હોય છે અને નથી પણ હતું આ રીતે શરીર હોવા છતાં પણ જેને મન નથી હોતું એવા એકે પ્રિય છેને કેવળ જરા જ હોય છે. કેમકે જરા દેહની સાથે રહેનારી હોય છે તથા શરીરના સદ્દભાવમાં જેને મન પણ હોય છે તેને જરા પણ હોય છે અને શક પણ હોય છે. કેમકે જરા અને શોકના ઉપાદાને કારણે જે શરીર અને મન છે. તે બન્નેને તેમાં સદૂભાવ રહે છે. "से वेणट्टेणं जाव सोगे वि" ते ४ारणे 3 गीतम ! मे ४ह्यु छ भन
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
