________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १६ उ० ८ सू०१ लोकस्वरूपनिरूपणम् २८९ पूर्ववदेव वाच्यमिति । एवं जहा रयणप्पभाए चत्तारि चरिमंता एवं सकरप्पभाए वि' एवं यथा रत्नप्रभायाः चत्वारश्चरमान्ताः भणिताः, एवं शर्कराममाया अपि चत्वारश्चरमान्ताः पूर्वपश्चिमदक्षिणोत्तररूपाः, रत्नप्रभापृथिव्याः पूर्वपश्चिमदक्षिणोत्तरचरमान्तेषु यथा कथितम् तथैव सर्वमपि शर्करापृथिव्या अपि चतुर्ष पूर्वादि चरमान्तेषु वक्तव्यम् । 'उवरिमहेठिल्ला जहा रयणप्पभाए हेठिल्छे' उपरितना. धस्तनौ चरमान्तौ यथा रत्नप्रभाया अधस्तनश्चरमान्तः । शर्करामभायाः पृथिव्या उपरितनाधस्तनचरमान्तौ रत्नमभापृथिव्या अधस्तनचरमान्तवदेव वक्तव्यौ । द्वीन्द्रियादिषु पूर्वप्रतिपादितयुक्तिवशात् मध्यमभंगरहितं पञ्चेन्द्रियेषु परिपूर्ण देशभङ्गकत्रयं वक्तव्यम् पदेशविचारे तु द्वीन्द्रियादिषु सर्वेषु आधभङ्गकरहितत्वेन शेषभङ्गकद्वयम् द्वितीयखनीयरूपमेव अजीवविचारे तु रूपिणामजीवानां तु रिचरिमंता एवं सकारपभाए' रत्नप्रभा पृथिवी के चार चरमान्तों में जैसा कथन देशादिके विषय में कहा गया है वैसा ही कथन शर्कराप्रभा के पूर्व पश्चिम दक्षिण और उत्तर के चरमान्तों में इनके सम्बन्ध में कर लेना चाहिये । 'उपरिमहे हिल्ला जहा रयणप्पभाए हेडिल्ले' तथा इसके उपरितनचरमान्त और अधस्तनचरमान्त में देशादिक भंगत्रय का कथन, रत्नप्रभा पृथिवी के इन दोनों में जैसा देशादिभंगत्रय का कथन पश्चेन्द्रिय जीवों को आश्रित करके पूर्वरूप से करने को कहा गया है। और बाकी के द्वीन्द्रियादिक जीवों के भंगत्रय का कथन मध्यम भंग से रहित करने को कहा गया है वैसा ही यहां पर भी कर लेना चाहिये। यहां मध्यमभंग रहितता द्वीन्द्रियादिकों के भंगत्रय में क्यों है यह बात जैसी पहिले कही गई है-वैसी ही यहां पर भी जाननी चाहिये।
एवं जहा रयणप्रभाए चत्तारि चरिमंता एवं सक्करप्पभाए" २त्नप्रभा पृथ्वीमा ચરમાન્તોમાં જેવું કથન દેશાદિકોના વિષયમાં કહ્યું છે. તેવું જ કથન શર્કરા પ્રભાના પૂર્વ પશ્ચિમ દક્ષિણ અને ઉત્તરના ચરમાન્તમાં આના સંબંધમાં સમજી ले. "उबरिमहे विल्ला जहा रयणप्पभाए हेदिहले" तथा तन। ५२न। य२मान्त અને નીચેના ચરમાતમાં દેશાદિક ત્રણ ભંગોનું કથન રતનપ્રભા પૃથ્વીના આ બંનેમાં જેવી રીતે દેશ વિગેરે ત્રણ અંગેનું કથન પંચેન્દ્રિય જીવોને ઉદ્દેશીને પૂર્વરૂપથી કથન કરવાનું કહ્યું છે અને બાકીના બે ઈન્દ્રિયાદિક જીવોના ત્રણ ભંગનું કથન મધ્યમ ભંગ વગરનું કહ્યું છે. તેવી રીતનું કથન અહિયાં પણ સમજી લેવું. બે ઇન્દ્રિયદિના ત્રણ ભંગમાં મધ્યમભંગ છોડવાનું કેમ કહ્યું છે? એ વાત પહેલાં જેમ કહી છે. તેવી રીતે અહિ પણ સમજવું. કહેવાનું તાત્પર્ય એ છે કે
भ० ३७
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
