________________
२७८
भगवतीसूत्रे अयमर्थः अरूप्यजीवविषये दशमशतकस्य प्रथमोद्देशके तमा वक्तव्यतायां यथा कथितं तथैव निरवशेषमत्र ज्ञातव्यम् तथाहि-रूप्यरूपिभेदेन अजीवा द्विविधाः, तत्र रूप्यजीवाश्चतुर्विधा भवन्ति, यथा स्कन्धाः स्कन्धदेशाः स्कन्धप्रदेशाः पर. माणुपुद्गलाश्च । अरूप्यनीवाः पविधाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा धर्मास्तिकायऽधर्मास्तिकायाकाशास्तिकायानां देशः प्रदेशाश्चेति षट् । अरूपयनीवाः षड् विधाः दशमशत के प्रथमोद्देश के तमा वक्तव्यतायां यथा कथितास्तथैव ते एवेहापि प्रतिपादनीया इति । अरूप्यजीवानां सप्तविधत्वेऽप्यत्र षड्विधा एव अरूप्यजीवाः तमा. यामिवात्राप्यदासमयाभावात् । 'लोगस्स णं भंते !' लोकस्य खलु भदन्त ! 'हेटिल्छे चरिमंते' अधस्तने चरमान्ते 'किं जीवा० पुच्छा किं जीवा जीवदेसा इसका अर्थ ऐसा है कि अरूपी अजीव के विषय में दशमशतक के प्रथम उद्देशक में तमा दिशा की वक्तव्यता में जैसा कहा गया है उसी प्रकार से वह सब यहां पर भी जानना चाहिये। रूपी अरूपी के भेद से अजीव दो प्रकार के कहे गये हैं इनमें रूपी अजीवचार प्रकार के और अरूपी अजीव ६ प्रकार के कहदिये गये हैं। यह सब कथन दशमशतक के प्रथम उद्देशे में तमा दिशा की वक्तव्यता में जैसा कहा गया है उसी प्रकार से यहां पर भी कह लेने की बात कही गई हैं। यद्यपि अरूपी अजीव सात प्रकार के कहे गये हैं-फिर भी यहां जो ६ प्रकार के कहे गये हैं उसका कारण यह है कि तमा के जैसा यहां पर भी अद्धा समय का अभाव है।
अब गौतम प्रभु से ऐसा पूछते हैं--'लोगस्स णं भंते ! हटिल्ले चरिमंते किं जीवा० पुच्छा' हे भदन्त ! लोक का जो अधस्तन चरमान्त હેતુ એ છે કે અરૂપી અજીવન વિષયમાં દશમા શતકના પહેલા ઉદ્દેશામાં તમાદિશાના વર્ણનમાં જે પ્રમાણે કહેવામાં આવ્યું છે. તે પ્રમાણેનું તે સઘળું કથન અહિયાં પણ સમજી લેવું. રૂપ અરૂપીના ભેદથી અજીવને બે પ્રકારે કહ્યા છે. તેમાં રૂપિ અજીવ ચાર પ્રકારના અરૂષિ અજીવ છ પ્રકારના કહ્યા છે. આ સઘળું કથન દશમા શતકના પહેલા ઉદ્દેશામાં તમા દિશાના વર્ણનમાં જે પ્રમાણે કહ્યું છે. એ જ પ્રમાણે તેને અહિં પણ સમજી લેવાનું કહ્યું છે. જો કે
અરૂપી અજીવ સાત પ્રકારના કહ્યા છે. પણ અહિંયા જે છ પ્રકારના કહ્યા છે. તેનું કારણ એ છે કે તમાની માફક અહિં પણ અદ્ધાસમયને અભાવ છે.
वे गौतम थामी प्रसुने मे ५७ छ । 'लोगस्स णं भंते ! हेदिल्ले परिमंते कि जीवा पुच्छा' ३ मा नरेनीयन। घरभात छे. त्या
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૨
