________________
६८
भगवतीसूत्रे
भासा, अजीवाणं भासा ? ' हे भदन्त ! किं जीवानां भाषा भवति ? किं वा अजीवानां भाषा भवति ? भगवानाह - ' गोयमा ! जीवाणं भासा, नो अजीवाणं भासा' हे गौतम! जीवानां भाषा भवति, नो अजीवानां भाषा भवितुमर्हति, वर्णानां ताल्वादि व्यापारजन्यतया तद्व्यापारस्य जीवाश्रितत्वात् वेदभाषाया अपि अपौरुषेयत्वासंभवात् प्रकृते भाषापर्याप्ति जन्यस्यैव शब्दस्य भाषापदेनाभिमततया' अनीवेभ्योऽव्यक्तशब्द्स्योत्पद्यमानत्वेऽपि तस्य भाषात्वेनानभिमतत्वात् । गौतमः पृच्छति' पुत्रि भंते ! भासा भासिज्जमाणी भासा, भासासमयऐसा कहते हैं कि वेद की भाषा अपौरुषेपी है- सो इस मत को आश्रित करके ही अब गौतम प्रभु से ऐसा पूछते हैं- 'जीवाणं भंते ! भासा, अजीवाणं मासा' हे भदन्त ! जीवों के भाषा होती है ? कि अजीवों के भाषा होती है ? उत्तर में प्रभु कहते हैं- 'गोयमा' हे गौतम! 'जीवाणं भासा, नो अजीवाणं भासा' जीवों के भाषा होती है, । अजीवोंके भाषा नहीं होती है। क्योंकि वर्णादिक जो होते हैं वे तालु आदि व्यापार जन्य होते हैं और तालु आदि व्यापार जीवाश्रित होता है । वेद की भाषा को अपौरुषेयत्व कहना यह कोरी कल्पना है- क्योंकि युक्ति से विचार करने पर उसमें अपौरुषेयता घटित नहीं होती है । प्रकृत में भाषापर्याप्तिजन्य ही शब्द भाषारूप से यहां विवक्षित हुआ है । इसलिये अजीवों से जो अव्यक्त शब्द उत्पन्न होता है - वह भाषारूप नहीं माना गया है, ऐसा जानना
"
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૧
3
એવા અભિપ્રાય વ્યક્ત કરે કે વેદની ભાષા અપૌરુષેયી છે, તે આ મતના आधार वर्धने ४ हुवे गौतम स्वामी थेवे प्रश्न १रे - " जीवाणं भंते! अजीवाणं भासा ?" हे भगवन् ! वामां भाषानी सहूलाव होय छे ? કે અજીવામાં સદ્ભાવ હાય છે ?
भास्ता,
महावीर अलुना उत्तर- " गोयमा ! डे गौतम ! " जीवाण' भासा, नो अजीवाणं भाखा” वोभां भाषानो सहभाव होय है, अलवामां भाषानो સદ્દભાવ હાતા નથી, કારણ કે વક્રિકે જીભ તાળવા આદિના વ્યાપારજન્ય હાય છે અને ત'લુ આફ્રિ વ્યાપાર જીવાશ્રિત હોય છે વેદની ભાષાને અપૌ રુષેયત્વ કહેવી તે નરી કલ્પના જ છે, કારણ કે યુક્તિ દ્વારા વિચાર કરવામાં આવે તે તેમાં અપૌરુષેયતા ઘટિત થઈ શકતી નથી સ્વાભાવિક રીતે જ ભાષાપર્યાપ્ત શબ્દને જ અહીં ભાષા રૂપે એળખવામાં આવેલ છે, તેથી અજીવા વડે જે અવ્યક્ત શબ્દ ઉત્પન્ન થાય છે તેને ભાષા રૂપે માનવામાં આવેલ નથી એમ સમજવુ
