________________
प्रमैयचन्द्रिका टीका श० १५ उ०१ सू० ९ गोशालकवृत्तान्तनिरूपणम् ५८१ टोपकरणदक्षम् -उत्कटः अन्येन बळवता अविनाश्यत्वात् , स्फुट:-व्यक्तः प्रयलोपलब्धत्वात् , कुटिल:-वक्रस्तत्स्वरूपत्वात् , जटिल:-स्कन्धदेशे सिंहानामिव केशरसद्भावात् , कर्कश:-कठोरः, बलशालित्वात् , विकट:-विस्तीर्णो यः स्फ टाटोपः-फणाविस्तारस्तत्करणे दक्षो यः स तथाविधस्तम् , लोहाकरधमधमायमानधमधमद्घोषम्-लोहस्येव आकरे मायमानस्य अग्निना संताप्यमानस्य धमधमायमानः-धम धम इति वर्णव्यक्तिमिवोत्पादयन् घोषः-शब्दो यस्य स तथाविधस्तम् , अनाकलितचण्डतीबरोषम्-अनाकलितः-अपमितः, अनिर्गलितो वा-अनिवारितश्चण्डस्तीवो रोषो यस्य स तम् तथाविधम् , श्वमुखं त्वरितं चपलम्शुनो मुखम्-श्वमुखम् यथास्यात्तथा-कुक्कुरस्य मुखभिव, त्वरित-शीघ्रतायुक्तं घडा चतुर था, इसके फणा का आटोप-विस्तार अन्य बलवान् के द्वारा अविनाश्य होने के कारण उत्कट था, प्रयत्नोपलब्ध होने से स्फुट-व्यक्त था, वक्र स्वरूपवाला होने से स्वाभाविक कुटिल -टेडा था, जैसे शेर के स्कन्धदेश में सटा-बाल होती है, उसी प्रकार से इसका फणा भी सटा-बालों से युक्त था। बलशाली होने से कठोर था। एवं विकट-विस्तीर्ण था। जैसे लोहाकर में-भट्ठी में लोहा जब गलाया जाता है तब वह जैसे धम धम शब्द करता है उसी प्रकार से इस के मुख से जो घोषशब्द निकलता था वह भी धम धम इस ध्वनि पूर्वक निकलता था। इसका जो रोष था वह अप्रमित था अथवा अनिगलित था। या अनिर्वारित था और बडा तीव्र था। कुत्ते का मुख जैसे भोंकते समय शीघ्रता से युक्त एवं अतिचपलतावाला होता है, टेंति" स५° पातानी याने विस्तृत ४२वामा घो। ६३ तो. तनी ફણાનો આટેપ (વસ્તાર) અન્ય બળવાન વ્યકિત દ્વારા અવિનાશ્ય હોવાને કારણે ઉત્કટ હતો, પ્રયત્નોપલબ્ધ હેવાથી ફુટ (વ્યકત) હતા, વક સ્વરૂપવાળો હોવાથી સ્વાભાવિક કુટિલ (વક્ર) હતું. જેમ સિંહના શરીર પર સટા (વાળ) હોય છે, એજ પ્રમાણે તેની ફણું પણ વાળેથી યુકત હતી તે ફણુ બળશાલી હેવાથી કઠેર અને વિકટ (વિસ્તરણ) હતી, ધમણુ વડે લુહારની ભઠ્ઠીમાં વાયુ ભરતી વખતે જે “ધમધમ ” અવાજ થાય છે, એ જ ઘેષ (અવાજ) તેના મુખમાંથી નીકળતું હતું. તેને જે રોષ હતો તે અમિત (પારવગરને) અથવા અનિર્ગલિત અથવા અનિવરિત હતું તે રોષ ઘણે જ તીવ્ર પણ હતે કૂતરે જ્યારે ભસતે હોય છે, ત્યારે તેનું મુખ જેવું અતિ શીવ્રતાયુક્ત અને ચપલતા યુકત હોય છે, એવું જ તે સાપનું
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૧
