________________
३२२
भगवतीसूत्रे तुल्यो भवति, एवं पूर्वोक्तरीत्यैव, तुल्यानन्तमदेशिकोऽपि स्कन्धस्तुल्यानन्तप्रदेशिकस्य स्कन्धस्य द्रव्यतः-एकाणुकावपेक्षया तुल्यो भवति, किन्तु तुल्यानन्तप्रदेशिकः स्कन्धः तुल्यानन्तप्रदेशिकव्यतिरिक्तस्य स्कन्धस्य द्रव्यतो नो तुल्यो भवति, प्रकृतार्थमुपसंहरन्नाह-' से तेणटेणं गोयमा ! एवं बुच्चा-दव्यओ तुल्लए' हे गौतम ! तत्-अथ, तेनार्थेन एवमुच्यते-द्रव्यतुल्यक-द्रव्यतुल्यकपदवाच्यमुक्तस्वरूपं भवतीति । गौतमः पृच्छति-से केणटेणं भंते ! एवं वुच्चइखेत्ततुल्लए, खेत्ततुल्लए ? ' हे भदन्त ! तत्-अथ, केनार्थेन-कथं तावत् , एकमुच्यते क्षेत्रतुल्यकं क्षेत्रतुल्पकमिति ? कस्तावत् क्षेत्रतुल्यक पदार्थः १ इति प्रश्नः। शिकस्कन्ध तुल्य असंख्यात प्रदेशिक स्कन्ध से व्यतिरिक्त स्कन्ध के साथ द्रव्य की-एकाणुकादि की अपेक्षा से तुल्य नहीं होता है। इसी पूर्वोक्त रीति के अनुसार तुल्य अनन्तप्रदेशिक स्कन्ध भी तुल्य अनन्तप्रदेशिक स्कन्ध के साथ द्रव्य की- अपेक्षा से तुल्य होता है, किन्तु वही अनन्तप्रदेशिक स्कन्ध तुल्य अनन्तप्रदेशिक स्कन्ध से व्यतिरिक्तस्कन्ध के साथ द्रव्य की-एकगुणकाल कादि की-अपेक्षा से तुल्य नहीं होता है। 'से तेणटेणं गोयमा! एवं पुरुषह, दवभो तुल्लए' इसीलिये हे गौतम ! मैंने ऐसा कहा है कि द्रव्य तुल्यकपदाच्य द्रव्यतुल्यक अर्थ का वाचक होता है । _ अब गौतम प्रभु से ऐसा पूछते हैं-'से केणटेणं भंते ! एवं पुच्चा , खेत्ततुल्लए खेत्ततुल्लए' हे भदन्त । ऐसा आप किस कारण से कहते हैं कि क्षेत्रतुल्पक शब्द क्षेत्र तुल्यक अर्थ का वाचक होता है ? अर्थात्-क्षेत्र तुल्य इस शब्द का क्या अर्थ है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-'गोयमा! તુલ્ય અસંખ્યાત પ્રદેશિક સિવાયના કંધની સાથે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સમાન હતા નથી એજ પ્રમાણે તુલ્ય અનંતપ્રદેશિક ધ બીજા તુલ્ય અનંતપ્રદેશિક કંપની સાથે દ્રવ્યની અપેક્ષાએ સમાન હોય છે. પરંતુ એજ તુલ્ય અનંતપ્રદેશિક સ્કંધ, તુલ્ય અનંતપ્રદેશિક કપ સિવાયના સ્કંધની સાથે इयनी अपेक्षाय- मा मालिनी अपेक्षा-तुल्य तो नथी. “से वेणटेणं गोयमा ! एवं बुच्चद, दवओ तुल्लए" गौतम ! ॥२२ म' એવું કહ્યું છે કે દ્રવ્યતુલ્યક પદ વાચ્ય “દ્રવ્યતુલ્યક,” દ્રવ્યતુલ્યક અર્થને વાચક જાય છે. એટલે કે દ્રવ્યતુલકને ઉપર દર્શાવ્યા પ્રમાણે ભાવાર્થ સમજવો જોઈએ.
___ गोतम स्वामीना प्रश-“से केणणं भंते ! एवं वुच्चइ-खेत्तवल्लए, खेत्ततुल्लए" सन् ! 'तुझ्य' मा ५६ ॥२॥ मा५ शं प्रतिपादन કરવા માગો છે? અથવા-આ પદને ભાવાર્થ શું છે?
શ્રી ભગવતી સૂત્ર: ૧૧
