________________
४०८
भगवतीसूखे
आत्मा, स्यात् अवक्तव्यः-आत्मा इति च, नो आत्मा इति च शब्देन युगपद् वक्तुमशक्यः, एवं-पूर्भेक्तरीत्या, अनुत्तरविमान:-विजयवैजयन्तजयन्ता-पराजितः अपि स्यात् आत्मानः सद्पाः , स्यात् नो आत्मान: असद्रूपाः, स्यात् अवक्तव्याः-आत्मान इति च नो आत्मानः इति च शब्देन युगपद् वक्तमशक्या: एवं पूर्वोक्तरीत्या, ईषत्याग्भारा सिद्धशिला अपि स्यात् आत्मा-सद्रूपा, स्यात् नो आत्मा-असद्रूपा, स्यात् अबक्तव्या-आत्मा इति च नो आत्मा इति च शब्देन युगपद्व्यपदेष्टुमशक्या इति भावः । गौतमः पृच्छति-'आया भंते ! परमाणुपोग्गले, अन्ने परमाणुपोग्गले ? ' हे भदन्त ! परमाणुपुद्गलः किम् आत्मा सद्रूपः ? किंवा अन्या-नो आत्मा अनात्मा असदरूपः परमाणुपुद्गलो वर्तते ? भगवानाह'एवं जहा सोहम्मे कप्पे तहा परमाणुपोग्गले वि भाणियकथे' एवं पूर्वोक्तरीत्या यथा सौधर्मः कल्पः उक्तस्तथा परमाणुपुद्गलोऽपि भणितव्यः, तथा च परमाणु. शब्दों द्वारा युगपत् कहा जा नहीं सकता इसी प्रकार का कथन विजय, वैजयन्त, जयन्त, अपराजित सर्वार्थसिद्ध इन अनु. त्तर विमानो के विषय में भी कहना चाहिये-अर्थात् ये सब विमान भी कथंचित् सदुरूप है, कथंचित असऐप है, और सत् एवं असत् शब्दों से ये युगपत् वाच्य न होने के कारण कथंचित् अवक्तव्य भी है। इसी प्रकार से ईषत्प्ररभारा पृथिवी अर्थात् सिद्धशिला भी कथचित् सद्रूप कथंचित् असद्रूप और कथंचित् अवक्तव्य है। . अब गौतम स्वामी प्रभु से पूछते हैं-'आया भंते ! परमाणुपोग्गले अन्ने परमाणुपोग्गले' हे भदन्त ! परमाणु पुद्गल क्या सद्रूप है या असदुरूप है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-'एवं जहा सोहम्मे कप्पे तहा परमाणुपोग्गले वि भाणियवे' जिस प्रकार पूर्वोक्त रीति આ શબ્દ વડે એક સાથે તે અવાચ્ય છે. એ જ પ્રકારનું કથન વિજય, વૈજયન્ત, જયન્ત, અપરાજિત અને સર્વાર્થસિદ્ધ નામના અનુત્તર વિમાને વિષે પણ સમજવું એટલે કે તે બધા વિમાનો અમુક અપેક્ષાએ સદરૂપ છે, અમુક અપેક્ષાએ અસદૂરૂપ છે અને સત્ અને અસત્ શબ્દો દ્વારા એક સાથે વાચ્ય ન હોવાને કારણે કથંચિત અવક્તવ્ય પણ છે એજ પ્રકારનું કથન ઈશ્વત્થામ્ભારા પૃથ્વી વિષે પણ સમજવું.
गौतम स्वाभान प्रश्न-“ आया भंते ! परमाणुपोग्गले, अन्ने परमाणुपागले ?” उ सन् ! ५२मा पुरत शुस३५ छ । अस३५ छ ?
महावीर प्रसुन उत्तर-" एवं जहा मोहम्मे कप्पे तहा परमाणुपोग्गले वि भाणियव्वे" गौतम ! सौधर्म ४६५नी स६३५त माह वि .
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦
