________________
૨૮૮
-
-
-
भगवतीसूत्रे नान्यत्तत्तेभ्य इति भावार्थः, 'बेइंदियतेइंदिय जाय वेमाणियाणं जहा नेरइयाणं द्वीन्द्रियत्रीन्द्रिय यावत् चतुरिन्द्रियपश्चेन्द्रियतिर्यग्योनिकमनुष्यवानव्यन्तरज्योतिषिकत्रैमानिकानाम् आत्मा यथा नैरयिकाणां प्रतिपादितस्तथा प्रतिपत्तव्यः, तथा च द्वीन्द्रियादि वैमानिकान्तानामात्मा स्यात् ज्ञानरूपो भवति, स्यादज्ञानरूपो भवति, ज्ञानं पुन स्तत्सम्बन्धिनियमादात्मा भवत्येवेति भावः । गौतमः पृच्छति-'आया भंते ! दसणे, अन्ने दसणे?' हे भदन्त ! किमात्मा दर्शनरूपो भवति ? किंवा आत्मनः अन्यदर्शनं भवति ? भगवानाह-'गोयमा ! आया नियमं दसणे, दसणे वि नियमं आया' हे गौतम ! आत्मा नियमाद् दर्शनरूपो भवत्येव, एवं दर्शनमपि नियमादात्मा भवत्येवा, तथा च सम्यग्दृष्टिमिथ्या. कहने का तात्पर्य ऐसा है कि वह अज्ञान उनकी आत्मा से भिन्न नहीं है 'बेइंदियतेइंदिय जाव वेमाणियाणं जहा नेरइयाणं ' दो इन्द्रियों की, तेइन्द्रियों की थावत्-चौ इन्द्रियों की, पंचेन्द्रिय-तिर्यञ्चों की, मनुष्यों की, वानव्यन्तरों की, ज्योतिषिकों की, वैमानिकों की आत्माकथंचित् ज्ञानस्वरूप होती है और कथंचित् अज्ञानस्वरूप होती है और इनका जो ज्ञान है वह नियम से आत्मस्वरूप होता है-अर्थात् आत्मा से अभिन्न होता है। अब गौतम प्रभु से ऐसा पूछते हैं-'आया भंते ! दंसणे अन्ने दंसणे हे भदन्त ! क्या आस्मा दर्शन रूप होता है ? या वह आत्मा से भिन्न होता है ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-'गोयमा' हे गौतम! 'आया नियम दसणे, दंसणे विनियमं आया' आत्मा नियम से दर्शनरूप होता है, और वह दर्शन भी नियम से आत्मरूप होता है! मात्माथी मिलन डोतु नथी. “ बेइंदिय, तेइंदिय जाव वेमाणियाणं जहा नेरइ. याणं" द्वान्द्रियाना, श्रीन्द्रियोना, यतुरिन्द्रियाना, पयन्द्रियतिय याना, મનુષ્યને, વનવ્યન્તરને, તિષિકોને અને વૈમાનિકને આત્મા, નારકોના આત્માની જેમ કયારેક જ્ઞાનસ્વરૂપ હોય છે અને કયારેક અજ્ઞાનસ્વરૂપ હોય છે. અને તેમનું જે જ્ઞાન છે, તે નિયમથી જ આત્મસ્વરૂપ હોય છે, એટલે કે આત્માથી અભિન્ન હોય છે.
गौतम स्वामीना प्रश्न-" आया भंते ! दंसणे, अन्ने दसणे ?"भगवन् ! શું આત્મા દર્શનારૂપ હોય છે? કે તે દર્શન આત્માથી ભિન્ન હોય છે?
मडावीर प्रभुना उत्तर-" गोयमा ! " 3 गौतम! "आया नियम दसणे, दसणे वि नियम आया" मात्मा नियमथी शन३५ डाय छ, भने તે દર્શન પણ નિયમથી જ આત્મરૂપ હોય છે, કારણ કે સમ્યગ્દષ્ટિ અને
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦