________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १२ उ० १० सू० १ आत्मस्वरूपनिरूपणम्
३७१
सकषायाणां सद्भावात् यथाख्यातचारित्रत्रतां च तदभावात्, 'जहा कसायाया य जोगाया य तहा कसायाया य, वीरियाया य भाणियन्त्राओ' यथा कषायात्मा च योगात्मा च पूर्व प्रतिपादितस्तथा कषायात्मा च वीर्यात्मा च भणितव्यः, तथा च पूर्वोक्तरीत्यैव यस्य कपावात्मत्वं भवति, तस्य वीर्यात्मत्वं नियमादस्ति, कषायवतां वीर्यरहितत्वाभावात् यस्य तु वीर्यात्मत्वं भवति तस्य कपायात्मस्वं भजनया भवति, यतो वीर्यवान सकषायोऽपि स्यात् यथा संयतः, अकषायोऽपि स्यात् यथा केवली, अथ योगात्मनः अग्रेतनपञ्चभिः पदैः प्ररूपणीयत्वे प्राप्तेचारित्रात्मता होती है उसमें सकषायता होती भी है और नहीं भी होती है । जैसे चारित्रात्मता सामाधिकादि चारित्र वाले व्यक्तियों में होती है और वहां सकषायात्मता भी होती है । परन्तु यह सकषायाश्मता यथाख्यात चारित्र्वाले साधुजनों में नहीं होती है । अतः चारित्रात्मता के साथ सकषाद्यात्मता की भजना कही गई है। जहा कसायाया य जोगाया व तहा कसाया य वीरियाया य भाणिघव्वाओ' जिस प्रकार से कबायाश्मता और योगात्मा के विषय में पहिले कहा जा चुका है उसी प्रकार से कषायात्मा और वीर्यात्मा के विषय में भी कहना चाहिये यथा-पूर्वोक्त रीति के अनुसार जिस आत्मा में कषायास्मता होती है उस आत्मा में वीर्यात्मता नियम से होती है, क्योंकि कषायवालों में वीर्य रहितता का अभाव होता है, परन्तु जिसमें वीर्यात्मता होती है, उसमें कषायात्मता होती भी है और नहीं भी होती है । जैसे कि वीर्यात्मता संयत में होती है और वहां सकषायता भी होती
61
9
પણ હાતી જેમ કે સામાયિક આદિ ચારિત્રસ‘પન્ન વ્યક્તિમાં ચારિત્રાત્મતા હાય છે, પણ ત્યાં સકષાયાત્મતા હૈતી નથી પરન્તુ યથાખ્યાત ચારિત્રવાળા સાધુઓમાં કે સકષાયાત્મતાના સદ્ભાવ હૈ।ા નથી તે કારણે ચારિત્રાત્મતાની સાથે કષાયાત્મતાની ભજના (વૈકલ્પિક સદ્ભાવ) કહી છે. “ जहा कसायाया य जोगाया य, तहा कसायाया य वीरियाया य भाणियव्वाओ " ? પ્રકારના કષાયાત્મતા અને ચેગાત્મતાના પરસ્પરના સબધ પહેલાંખતાવવામાં આવ્યા છે, એજ પ્રકારને કષાયાત્મતા અને વીત્મતાને પણ પરસ્પરના સંબંધ કહેવા જોઈએ એટલે કે જે આત્મામાં કષાયાત્મતા હાય છે તે આત્મામાં વીર્યામતા પણ અવશ્ય હોય છે, કારણ કે કષાયવાળા જીવામાં વીય રહિતતાના અભાવ ડેાય છે. પરન્તુ જે જીવમાં વીર્યાત્મતા હાય છે, તે જીવમાં કષાયાત્મતા હાય છે પણ ખરી અને નથી પણ હૈતી જેમ કે સય્તમાં વીર્યાત્મતા પશુ હોય છે અને સકષાયતા પણ હોય છે પરન્તુ કેવલીમાં
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦
