________________
३००
भगवतीसूत्र नवनिधिपतयः-नवनिधीनां स्वामिनः, समृद्धकोशाः-परिपूर्णभाण्डागाराः, द्वात्रिंशद्राजवरसहस्रानुयातमार्गाः - द्वात्रिंशत्सहस्रसंख्यकश्रेष्ठराजानुसृतपन्थानः, सागरवरमेखलाधिपतयः-महासागररूपश्रेष्ठमेखलापर्यन्तपृथिवीस्वामिनः, मनुष्ये. न्द्राः भवन्ति, ते एव नरदेवा इत्युच्यन्ते, इत्यभिपयेणाह-'से तेणद्वेणं जाव नरदेवा, नरदेवा' हे गौतम ! तत्-तेनार्थेन, यावत् एवमुच्यते-नरदेवाः, नरदेवाः इति । गौतमः पृच्छति-' से केणटेणं भंते ! एवं बुच्चइ-धम्मदेवा, धम्मदेवा ? हे भदन्त ? तत्-अथ, केनार्थेन-केन कारणेन, एवमुच्यते धर्मदेवाः धर्मदेवाः इति ? धर्मदेवशब्दस्य कोर्थः ? इति प्रश्नः, धर्मेण-श्रुतादिना देवाः, धर्मप्रधाना वा देवाः धर्मदेवाः उच्यन्ते इत्यभिप्रायेण भगवानाह-' गोयमा ! निधियों के स्वामी होते हैं, जिनका भाण्डागार सदा परिपूर्ण घना रहता है, ३२ हजार श्रेष्ठ राजा जिनकी आज्ञा के वशवर्ती रहा करते हैं महासागररूप श्रेष्ठ मेखलावाली इस समस्त भूमीपर जिनका अखण्ड साम्राज्य छाया रहता है, ऐसे जो मनुष्येन्द्र-चक्रवर्ती छहखण्ड५ म्लेच्छखण्ड और एक आर्यखण्ड-पृथिवी के स्वामी होते हैं वे ही नरदेव-कइलाते हैं। से तेणटेणं जाव नरदेवा' इसी कारण हे गौतम! ऐसे मानवरत्न नरदेव कहे गये हैं। ___ अब गौतम प्रभु से ऐसा पूछते हैं-से केण?णं भंते ! एवं वुच्चइ, धम्मदेवा धम्मदेवा' हे भदन्त ! ये धर्मदेव हैं ये धर्मदेव हैं ऐसा आप किस कारण से कहते हैं ? अर्थात् धर्मदेव का शब्दार्थ क्या है ? इसके उत्तर में "श्रुतादि को लेकर जो देव-आराध्य बने हैं अथवा धर्मकी प्रधानता से ચકરત્નની જેમને પ્રાપ્તિ થઈ હોય છે, જેઓ નવ નિધિઓના સ્વામી હોય છે, જેમને ભંડાર સદા ભરપુર રહે છે, બત્રીસ હજાર શ્રેષ્ઠ રાજાઓ જેમની આજ્ઞાને આધીન હોય છે, મહાસાગર રૂપ શ્રેષ્ઠ મેખલા (કંદરા)વાળી આ સમસ્ત ભૂમિ પર જેમનું અખંડ સામ્રાજ્ય વ્યાપેલું રહે છે જેઓ ૬ ખંડ (પાંચ સ્વેચ્છખંડે અને એક આયખંડ) પૃથ્વીના સ્વામી હોય છે, એવાં भनुष्येन्द्रने (यवतीन)" " नरव" वामां आवे छे. “से तेणट्रेणं जाव नरदेवा” 8 गौतम! ते ४.२ वोन मे प्रा२ने " नरहे" ३ એાળખાગે છે. એટલે કે મનુષ્યમાં રત્નસમાન અથવા દેવતુલ્ય પુરુષને 'नरहे' अवाम मावे छे.
गौतम स्वाभानी प्रश्न-“से केण?ण भंते ! एवं वुच्चइ, धम्मदेवा, धम्मदेवा” 8 साप ! मा हेवान। "म " मेवात्री १२ ॥ २)
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦