________________
-
-
२९०
भगवतीसूत्रे रहिताः, निर्गुगाः गुणवतैः रहिताः, निर्मयांदाः, निष्प्रत्याख्यानपौषधोपवासाः प्रत्याख्यानपौषधोपवासरहिताः, कालमासे कालं कृत्वा, अस्यां रत्नप्रभायां पृथिव्याम्. उत्कृष्टेन सागरोपमस्थिति के नरके नैरिकतया कथम् उपपधे. रन् ? भगवानाह-एवं चेव जाव वत्तव्यं सिया' एवमेव-पूर्वोक्तरीत्या, यावत्उत्पत्स्यमानः उत्पन्न इति वक्तव्यं स्यात् , तथा च वर्तमानक्रियाकाल भाविकाल. योरभेदात् नैरयिकतया उत्पत्स्यमाना अपि सिंहादयः सम्पति पञ्चेन्द्रियतिर्यग्यो नौ वर्तमाना अपि नैरयिका एव व्यपदिश्यन्ते इति भावः। गौतमः पृच्छति-'अह भंते ? ढंके, कंके, विलए, मग्गुए सिखिए, एएणं निस्सीला ? ' हे भदन्त ! हित, गुणवतरहित, मर्यादारहित एवं प्रत्याख्यान पौषधोपवासरहित होकर मरणसमय में मर कर इस रत्नप्रभा पृथिवी में उत्कृष्ट से एक सागर की स्थितियाले नरक में क्या नारकरूप से उत्पन्न हो सकते हैं ? इसके उत्तर में प्रभु कहते हैं-'एवं चेव जाव वत्तव्वं सिया' हे गौतम ! उत्पस्यमान जो होता है वह उत्पन्न हुआ माना जाता है इस सिद्धान्त के अनुसार वर्तमान क्रियाकाल और भाविक्रियाकाल में अभेद होने के कारण नैरयिक रूप से आगे उत्पन्न होने वाले भी सिंहादिक इस समय यद्यपि पंचेन्द्रियतिर्यग्योनि में वर्तमान हैं, फिर भी नैरयिकरूप से ही कहे गयेहैं। अतः नैरयिक ही नैरपिक रूप से उत्पन्न होते हैं ऐसा सिद्ध होता है।
अब गौतम प्रभु से ऐसा पूछते हैं-'अह भंते । ढंके, कंके, विलए, मग्गुए, सिखीए एएणं निस्सीला' हे भदन्त ! ढङ्क-गृन, कंक-काक, અણુવ્રતરહિત, ગુણવતરહિત, મર્યાદારહિત અને પ્રત્યાખ્યાન તથા પિષધાપવાસથી રહિત હોય છે, તેઓ કાળને અવસર આવે કાળધર્મ (મરણ) પામીને આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીમાં એક સાગરોપમની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિવાળા નારકમાં નરયિક રૂપે ઉત્પન્ન થઈ શકે છે ખરાં ?
महावीर प्रसुन उत्त२-" एवं चेव जाव वत्तव्वं सिया" गौतम! "२ ઉત્પસ્યમાન હોય છે, તેને ઉત્પન્ન થયેલા માનવામાં આવે છે,” આ સિદ્ધાંત અનસાર વર્તમાન ક્રિયાકાળ અને ભાવિ ક્રિયાકાળમાં અભેદ હોવાને કારણે નારકે રૂપે ભવિષ્યમાં ઉત્પન્ન થનારા સિં હાદિકને જે કે તેઓ હાલમાં પંચેન્દ્રિય તિર્યોનિમાં રહેલા છે છતાં પણ નારક રૂપે જ કહેવામાં આવે છે. તેથી એ વાત સિદ્ધ થાય છે કે નારકો જ નારક રૂપે ઉત્પન્ન થાય છે.
गौतम २वाभीनप्रश्न-" अह भंते ! ढंके, कंके, बिलए, मग्गुए, सिखीए, एएणं निस्सीला०" लायन्! ७५, ४५, विस्य (पक्षी विशेष),
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦
