________________
प्रमेयचन्द्रिका टीका श० १२ उ०५ सू० १ कर्मपुद्गलस्वरूपनिरूपणम् १६५ चित्तम् ।।इति । आशंसनम्-मम पुत्रस्य शिष्यस्य वा इदमिदं भूयादित्यादिरूपा आशंसा, स्वार्थे तलू आशंसनता, प्रार्थनम्-परं प्रत इष्टार्थस्य याश्चामार्गणम् लालपनता-प्रार्थनमेव, भृशं लपनम्-लालपनम्-स्वार्थे तलू लालपनता, कामाशाइष्टशब्दरूपमाप्तिवान्छा, भोगाशा-इष्टगन्धरसस्पर्शमाप्तिवाञ्छा, जीविताशाजीवितव्यवाछा, मरणाशा-कस्याश्चिदवस्थायां मरणवाञ्छा, नन्दिरागः-नन्दौसमृद्धौ सत्यां रागः-हर्षः नन्दिरागः । एष खलु लोभादिपरिणतकर्पपुद्गलः कतिगन्धः, कतिरसः, कतिस्पर्शः प्रज्ञप्तः ? भगवान् आह-'जहेव कोहे ' हे गौतम ! लोभादिपरिणतकर्मपुद्गलः यथैव क्रोधः पञ्चवर्णादितया प्रतिपादित स्तथैव अयमपि पश्चवर्णः, द्विगन्धः, पञ्चरसः, चतुःस्पर्शः प्रतिपत्तव्यः, गौतमः पृच्छति अहभंते ! चंचल चित्त का नाम चित्त है। मेरेलिये पुत्र के लिय अथवा शिष्य के लिये यह यह इष्ट वस्तु मिल जाये इस प्रकार से इष्ट अर्थ की इच्छा का होना इसका नाम आशंसना है। दूसरों से इष्ट पदार्थ के प्राप्त होने की याचना करना इसका नाम प्रार्थना है इष्ट वस्तु की प्राप्ति के लिये दूसरे से बारंबार आग्रहपूर्वक प्रार्थना करना इमका नाम लालपनता है। इष्टरूप और इष्ट शब्द को प्राप्त करनेकी चाहना रखना इसका नाम कामाशा है । इष्टरस, इष्टगंध और इष्टस्पर्श को प्राप्त करने की चाहना रखना इसका नाम भोगाशा है। अधिकजीने की इच्छा रखना इसका नाम जीविताशा है। किसी भी अवस्था में मरने की चाहना करना इसका नाम मरणाशा है । नन्दि शब्द का अर्थ समृद्धि है नन्दि के होने पर जो हर्ष होता है, यह नन्दिराग है इन लोभ के १६ रूणे में परिणत પુત્રને, મારા શિષ્યાદિને અમુક ઈષ્ટ વસ્તુની પ્રાપ્તિ થઈ જાય, આ પ્રકારે ઈષ્ટ પદાર્થને પ્રાપ્ત કરવાની ઈચ્છાનું નામ આશંસના છે બીજાની પાસેથી ઈષ્ટ પદાર્થો મેળવવાની યાચના કરવી તેનું નામ પ્રાર્થના છે. કેઈ પણ ઈટ પસ્તની અન્યની પાસેથી પ્રાપ્તિ કરવા માટે વારંવાર આગ્રહપૂર્વક પ્રાર્થના કરવી તેનું નામ “લાલપનતા” છે. ઈષ્ટ રૂપ અને ઈષ્ટ શબ્દને પ્રાપ્ત કરવાની ચાહનાનું નામ કામાશા છે, ઈટ રસ, ગંધ અને સ્પર્શને પ્રાપ્ત કરવાની ચાહના કરવી તેનું નામ ભેગાશા છે. અધિક જીવવાની આશા રાખવી તેનું નામ મરણશા છે. નદિ એટલે સમૃદ્ધિ સમૃદ્ધિ પ્રાપ્ત થવાથી જે હર્ષ થાય છે તેનું નામ નન્દિરાગ છે ગૌતમ સ્વામીના આ પ્રશ્નનો જવાબ આપતા મહાવીર પ્રભુ કહે છે કે-હે ગૌતમ! લેલના ઉપર્યુક્ત ૧૬ રૂપે પરિણમિત
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧૦
